4 jeźdźców apokalipsy, czyli 4 główne choroby skracające życie – jak się przed nimi bronić i zachować długowieczność?

Choroby serca – największy zabójca XXI wieku

Skala zagrożenia

• Miażdżyca;
• nadciśnienie tętnicze;
• choroba niedokrwienna serca;
• niewydolność serca.

Głównymi czynnikami ryzyka są:

1. Wysoki poziom lipoproteiny LDL, nazywanej potocznie "złym" cholesterolem - który prowadzi do odkładania się blaszek miażdżycowych.

2. Palenie papierosów – kilkukrotnie podnosi ryzyko zawału serca, ponieważ nikotyna sprzyja odkładaniu się blaszki miażdżycowej w tętnicach. Zwężone w ten sposób naczynia wieńcowe mogą w końcu całkowicie się zamknąć, prowadząc do zawału.

3. Brak aktywności fizycznej – warto uprawiać sport, wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej może skutkować obniżeniem ciśnienia tętniczego, sport obniża również poziom stresu, który także jest czynnikiem powstawania chorób sercowo - naczyniowych.

4. Nieodpowiednia dieta – bogata w tłuszcze trans, cukry proste i nadmiar soli może zwiększać ryzyko powstawania chorób sercowo - naczyniowych.

5. Cukrzyca i insulinooporność – cukrzyca uszkadza naczynia krwionośne i zmniejsza ich elastyczność, co z kolei sprzyja rozwojowi miażdżycy. Insulinooporność, czyli stan obniżonej wrażliwości komórek na działanie insuliny, może przyczyniać się do rozwoju nadciśnienia, nieprawidłowego poziomu lipidów oraz przewlekłych stanów zapalnych w obrębie naczyń krwionośnych, co dodatkowo obciąża układ sercowo-naczyniowy.

6. Otyłość (szczególnie brzuszna) – znacząco zwiększa ryzyko rozwoju chorób sercowo - naczyniowych w tym zawału serca. Otyłość powoduje, że serce musi ciężej pracować i pompować więcej krwi.

7. Stres i brak snu – zwiększają ryzyko zaburzeń rytmu serca. Niedostateczna ilość snu ma wpływ na podwyższone ciśnienie, które z czasem może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia zawału oraz udaru mózgu.

Co możesz zrobić?

• Postaw na zdrową, zbilansowaną dietę z dodatkiem zdrowych tłuszczów;
•  mierz regularnie ciśnienie krwi;
• ogranicz używki w tym papierosy;
• wprowadź regularną aktywność fizyczną;
• staraj się spać co najmniej 7 godzin.

Skala problemu

• Rak płuc;
• rak jelita grubego;
• rak piersi;
• rak prostaty;
• oraz rak żołądka.

Oprócz genetycznych predyspozycji czynnikami ryzyka nowotworów są również:

• Palenie tytoniu - jest najważniejszym czynnikiem ryzyka raka płuca, ale też krtani, trzustki i pęcherza;
• niewłaściwa dieta – bogata w przetworzone mięso, uboga w warzywa, błonnik i przeciwutleniacze;
• nadwaga i otyłość;
• brak ruchu;
• alkohol – każda dawka zwiększa ryzyko nowotworów;
• zakażenia wirusowe i bakteryjne – zwiększają ryzyko powstania HPV (rak szyjki macicy), H. pylori (rak żołądka), HBV/HCV (rak wątroby);
• narażenie na toksyny środowiskowe – azbest, metale ciężkie, promieniowanie UV.

Jak działa prewencja onkologiczna?

• Należy wykonywać regularne badania przesiewowe w tym (cytologia, kolonoskopia, mammografia);
• samobadanie piersi;
• samobadanie jąder;
• zdrowa zbilansowana dieta;
• utrzymanie prawidłowej masy ciała;
• aktywność fizyczna;
• szczepienia przeciw HPV i przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW typu B);
• ograniczenie alkoholu i papierosów.

Choroby neurodegeneracyjne – wyzwanie dla pacjenta i opiekuna

• Choroba Alzheimera;
• choroba Parkinsona;
• stwardnienie rozsiane;
• choroba Huntingtona.

Na rozwój chorób neurodegeneracyjnych może mieć wpływ wiele czynników w tym między innymi:

• Podeszły wiek – najważniejszy, niezmienny czynnik ryzyka;
• genetyka – obecność mutacji (np. APOE ε4);
• stany zapalne i stres oksydacyjny – uszkadzają neurony;
• zespół metaboliczny i cukrzyca – zwiększają ryzyko demencji;
• zła dieta – bogata w cukry proste, uboga w kwasy omega-3 i antyoksydanty;
• brak aktywności umysłowej i społecznej;
• przewlekły stres;
• depresja;
• bezsenność;
• zanieczyszczenie powietrza i toksyny.

Prewencja neurodegeneracji

Jak zapobiegać chorobom neurodegeneracyjnym?

W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych warto:

• Wprowadzić regularną aktywność fizyczną. Regularny wysiłek fizyczny wpływa korzystnie na krążenie, zwiększa neuroplastyczność i wspiera produkcję neurotrofin – białek wspomagających rozwój i przetrwanie neuronów. Zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanego ruchu tygodniowo w tym ćwiczenia aerobowe + ćwiczenia równowagi i siły mięśniowej:
• stosować dietę bogatą w zdrowe tłuszcze, zielone warzywa liściaste, orzechy, ryby. Należy ograniczyć spożycie czerwonego mięsa oraz przetworzonej żywności;
• wprowadzić trening umysłu oraz aktywności takie jak gry logiczne, gry na instrumentach, nauka nowych umiejętności czy języków. Stała aktywność intelektualna zwiększa zdolność mózgu do kompensowania uszkodzeń oraz powoduje mniejsze ryzyko powstania choroby otępiennej;
• sen i regeneracja - zaburzenia snu są jednym z najważniejszych czynników ryzyka neurodegeneracji. Warto zadbać o to być spać co najmniej o 7–8 godzin dziennie;
• unikać sytuacji stresowych i dbać o zdrowie psychiczne. Przewlekły stres prowadzi do nadmiaru kortyzolu, który może uszkadzać neurony, zwłaszcza w hipokampie (obszarze, który jest odpowiedzialny za pamięć). Warto stosować techniki relaksacyjne takie jak np. medytacja czy joga. Warto zadbać o regularne kontakty społeczne, rozmowy z bliskimi, hobby, udział w grupach wsparcia;
• postawić na kontrole chorób przewlekłych. Choroby takie jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie, otyłość, dyslipidemia i choroby sercowo-naczyniowe mogą zwiększać ryzyko powstania demencji;
• regularnie wykonywać badania kontrolne (ciśnienie, glukoza, cholesterol);
• unikać toksyn i używek - długotrwałe narażenie na metale ciężkie, pestycydy, rozpuszczalniki czy nadużywanie alkoholu może przyczyniać się do uszkodzeń neurologicznych;
• rozważyć suplementację - niektóre substancje wykazują potencjał neuroprotekcyjny - np. kwasy omega-3 (EPA i DHA), witamina D, koenzym Q10, kurkumina, resweratrol, witaminy z grupy B (B6, B12, kwas foliowy).

Cukrzyca typu 2 i zaburzenia metaboliczne

Lawinowy wzrost zachorowań

Cukrzyca bardzo często współwystępuje z:

• Nadciśnieniem;
• hipercholesterolemią;
• otyłością trzewną;
• insulinoopornością.

Na cukrzycę typu 2 ma wpływ wiele czynników w tym między innymi:

• Otyłość brzuszna;
• niewłaściwa dieta, bogata m.in. w produkty wysoko przetworzone;
• brak ruchu - co wpływa na zmniejszenie wrażliwości na insulinę;
• stres i brak snu - powodują wzrost glukozy i kortyzolu;
• rodzinna predyspozycja;
• zespół policystycznych jajników (PCOS) – u kobiet.

Co robić, by nie zachorować?

• Stosuj dietę z niskim indeksem glikemicznym;
• postaw na codzienny wysiłek fizyczny – minimum 30 minut;
• zadbaj o redukcję tłuszczu trzewnego;
• ogranicz cukier i słodzone napoje;
• regularnie badaj poziom glukozy, insuliny i HbA1c;
• wspieraj mikrobiotę jelitową – błonnik, probiotyki.

Diagnostyka – klucz do przedłużenia życia

Diagnostyka chorób serca – jakie badania warto wykonać?

Warto wykonać:

• EKG (elektrokardiogram) – badanie jest nieinwazyjne i pozwala na wykrycie zaburzeń rytmu serca, przebyte zawały;
• echo serca (USG serca) – jest to badanie, które wykorzystuje ultradźwięki. Ocenia budowę i funkcjonowania serca. Pozwala wykryć wiele schorzeń i nieprawidłowości;
• holter EKG / ciśnieniowy – 24-godzinny monitoring rytmu serca lub ciśnienia;
• badania krwi: lipidogram (cholesterol LDL, HDL, trójglicerydy) - pozwala ocenić poziom cholesterolu (całkowitego, LDL, HDL) i trójglicerydów, co jest istotne dla oceny ryzyka chorób sercowo-naczyniowych;
• test wysiłkowy (próba wysiłkowa na bieżni lub rowerze) - ocenia reakcję serca na wysiłek fizyczny;
• tomografia serca (angio- TK) – badanie to umożliwia ocenę drożności tętnic i obecność blaszek miażdżycowych oraz stopnia zwężenia naczyń.
  

Diagnostyka nowotworów – badania ratujące życie

Badania, które warto robić regularnie:

• Mammografia – co 2 lata u kobiet po 50. roku życia lub wcześniej jeśli istnieją wskazania lekarskie;
• cytologia i test HPV – u kobiet od 25. roku życia co 3 lata lub częściej, jeśli istnieją wskazania lekarskie;
• kolonoskopia – od 50. roku życia co 10 lat (lub wcześniej przy obciążeniu rodzinnym), w kierunku diagnostyki objawów chorobowych ze strony jelit, jeśli istnieją ku temu wskazania lekarskie;
• badanie per rectum + PSA w kierunku raka prostaty - u mężczyzn po 45. roku życia;
• USG jamy brzusznej – w celu diagnostyki narządów wewnętrznych zlokalizowanych w obrębie jamy brzusznej.
  

Diagnostyka chorób neurodegeneracyjnych – obserwuj mózg

Badania i obserwacje:

• Testy neuropsychologiczne – oceniają pamięć, uwagę, funkcje wykonawcze;
• rezonans magnetyczny mózgu (MRI) – pozwala na zobrazowanie struktur mózgu oraz identyfikację zmian związanych z chorobą;
• EEG (elektroencefalografia) – przy podejrzeniu padaczki, otępienia czołowo-skroniowego;
• poziom witaminy B12 i homocysteiny – ich niedobory mogą powodować otępienie odwracalne;
• Beta-Amyloid 1-42/1-40 - to badanie krwi, które pozwala na oszacowanie ryzyka wystąpienia choroby Alzheimera w przyszłości.

Diagnostyka cukrzycy i zaburzeń metabolicznych – im szybciej, tym lepiej

Cukrzyca typu 2 często nie daje objawów przez wiele lat. Niezdiagnozowana może być niebezpieczna w skutkach.

Podstawowe badania:

• Glukoza na czczo i po obciążeniu (krzywa cukrowa, OGTT) - jest badaniem wykonywanym w celu wykrycia cukrzycy lub stanu przedcukrzycowego;
• insulina i wskaźnik HOMA-IR – diagnostyka w kierunku insulinoopornosci;
• hemoglobina glikowana (HbA1c) – pokazuje średni poziom cukru z ostatnich 3 miesięcy;
• profil lipidowy - cholesterol całkowity, LDL, HDL, trójglicerydy (jednym z powikłań cukrzycy mogą być zaburzenia gospodarki lipidowej);
• pomiar ciśnienia tętniczego - wysokie ciśnienie jest często spotykane u osób z cukrzycą;
• USG wątroby - stłuszczenie wątroby może być objawem zespołu metabolicznego;
• badanie mikroalbuminurii - jako badanie przesiewowe w kierunku wczesnej oceny uszkodzenia nerek u osób z cukrzycą lub nadciśnieniem tętniczym.

1. Attia, P., & Gifford, B. (2024). Żyć dłużej. Nauka o długim życiu w zdrowiu (J. Grabarek, tłum.). Filia. (Tłumaczenie oryginału z 2023).

2. Gaweł, M., & Potulska-Chromik, A. (2015). Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona. Postępy Nauk Medycznych, 28(7), 468-476.

3. Małecki, M. T. (2006). Otyłość–insulinooporność–cukrzyca typu 2. Kardiol. Pol, 64(Suppl 6), 561-566.

Autor merytoryczny: Karolina Pasterz, specjalista portalu Longevity+