Insulinooporność - przyczyny, diagnostyka, dieta

Insulina jest hormonem peptydowym pełniącym funkcje w regulacji metabolizmu komórkowego w wielu tkankach organizmu człowieka w tym w funkcjonowaniu gospodarki węglowodanowej. W mięśniach szkieletowych bierze udział w wykorzystaniu i magazynowaniu glukozy, w wątrobie m.in. pobudza syntezę glikogenu, w białej tkance tłuszczowej hamuje lipolizę zwiększając lipogenezę i transport glukozy.  

Insulinooporność to zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę. Charakteryzuje się nieprawidłowościami w wychwytywaniu i utlenianiu glukozy, obniżeniem syntezy glikogenu oraz możliwością spowalniania utleniania lipidów. Może również wpływać na zmiany w ogólnoustrojowym metabolizmie lipidów. W przypadku oporności na insulinę trzustka zwiększa jej wydzielanie, co w konsekwencji prowadzi do hiperinsulinemii, czyli nadmiaru insuliny we krwi.  

Dokładna przyczyna insulinooporności nie została poznana i wyjaśniona. Sugeruje się, że czynnikami predysponującymi do jej rozwoju mogą być takie bodźce jak nadmierna podaż składników odżywczych, stres oksydacyjny, niedobór witaminy D, stan zapalny czy mutacje receptorów insuliny. Insulinooporność może mieć podłoże genetyczne. Do czynników ryzyka zalicza się również wiek (ryzyko wzrasta wraz ze wzrostem), płeć męska (u mężczyzn częściej występuje nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha), niska aktywność fizyczna, używki (picie alkoholu i palenie tytoniu) oraz ciąża. Badania wykazują, że zbyt mała ilość snu może przyczyniać się do rozwoju insulinooporności i cukrzycy typu 2. Również u osób z nadwagą i otyłością ryzyko wystąpienia insulinooporności jest wyższe. Zwiększone stężenie insuliny często towarzyszy niektórym schorzeniom. Zalicza się do nich cukrzycę typu 2, zespół metaboliczny, zespół policystycznych jajników (PCOS), choroby tarczycy, wątroby (np. niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby NAFLD) oraz stany zapalne.

Objawy w insulinooporności nie są charakterystyczne. Najczęściej obserwuje się przewlekłe zmęczenie, problemy z utrzymaniem lub utratą masy ciała, senność pojawiającą się po posiłku, problemy z koncentracją, zaburzenia nastroju, bóle głowy, problemy skórne, większy apetyt z napadami głodu, podwyższony poziom cholesterolu i trójglicerydów oraz stężenie kwasu moczowego we krwi. Symptomy te nie występują u wszystkich osób borykających się z insulinoopornością.  

W diagnostyce inulinooporności pomocne jest badanie krzywej insulinowej. Można je wykonać w około 600 punktach Diagnostyki w całej Polsce. Polega ono na trzech pomiarach poziomu insuliny w surowicy: na czczo, 1 godzinę oraz 2 godziny po podaniu 75 g glukozy. Nieprawidłowe stężenie insuliny na czczo i po obciążeniu może świadczyć o rozwoju insulinooporności. Wynik badania warto skonsultować z lekarzem.  

Wykonanie pomiaru insuliny po obciążeniu zalecane jest:

• przy podejrzeniu insulinooporności,
• gdy występują inne zaburzenia endokrynologiczne np. nadmiar kortyzolu czy choroby tarczycy,
• gdy nie dbamy o dietę i aktywność fizyczną,
• jeśli chcemy wprowadzić działania profilaktyczne mające na celu zapobieganie cukrzycy typu 2 i innym chorobom cywilizacyjnym.  

W rozpoznawaniu insulinooporności stosuje się również wskaźnik HOMA-IR. Jest on wyliczany za pomocą odpowiedniego wzoru uwzględniającego stężenie glukozy i insuliny na czczo, a wynik odpowiednio interpretowany.

O leczeniu insulinooporności i stosowaniu farmakoterapii decyduje odpowiedni lekarz. Przy insulinooporności w organizmie zachodzą zmiany metaboliczne, dlatego nieleczona może wpłynąć na rozwój zespołu metabolicznego obejmującego cukrzycę typu 2, dyslipidemię, otyłość oraz nadciśnienie tętnicze.  

W stwierdzonej insulinooporności pomocna jest zbilansowana dieta z niskim indeksem glikemicznym (IG). Określa on wzrost stężenia glukozy we krwi po spożyciu posiłków - im wyższy IG, tym wyższe stężenie glukozy we krwi. Należy wziąć pod uwagę, że indeks glikemiczny wzrasta przy gotowaniu i rozdrabnianiu produktów spożywczych. Przy insulinooporności niewskazane są przede wszystkim tłuste mięsa, wysokoprzetworzone produkty, olej kokosowy, smalec, słodycze, cukier, słodzone napoje i duże ilości owoców. Pomocne mogą być śniadania białkowo-tłuszczowe. Dieta śródziemnomorska, która charakteryzuje się wysokim spożyciem oliwy z oliwek, orzechów, warzyw i innych produktów bogatych w składniki odżywcze wpływa na poprawę insulinooporności u osób otyłych.  

Badania wykazały, że witamina D może korzystnie wpływać na zmniejszenie insulinoopornosci oraz zapobiegać związanym z nią zmianom epigenetycznym. Niestety znaczna część naszego społeczeństwa ma jej niedobory, które również mogą predysponować do rozwoju tego schorzenia. Pomocne może być ustalenie poziomu witaminy D w organizmie poprzez wykonanie badania laboratoryjnego z krwi i ewentualnie wprowadzenie suplementacji. Suplementacja witaminy D wiąże się z obniżeniem niektórych parametrów takich jak cholesterol całkowity i LDL, trójglicerydy oraz wskaźnikiem insulinooporności HOMA-IR.

1. Mirabelli M. i wsp., Mediterranean Diet Nutrients to Turn the Tide against Insulin Resistance and Related Diseases. Nutrients 2020;12, 1066.
2. Ormazabal V., Nair S., Elfeky O. i wsp., Association between insulin resistance and the development of cardiovascular disease. Cardiovascular Diabetology 2018;17, 122.
3. Petersen M.C., Shulman G.I., Mechanisms of insulin action and insulin restistance. Physiological Review 2018;98(4): 2133–2223.
4. Szymczak-Pajor I., Śliwińska A., Analysis of Association between Vitamin D Deficiency and Insulin Resistance. Nutrients 2019,11, 794.