Prolaktyna - podwyższony poziom, przyczyny i objawy podwyższonej prolaktyny

Prolaktyna to hormon wydzielany przez laktotropowe komórki przysadki mózgowej, strukturą przypominający hormon wzrostu oraz laktogen łożyskowy. Zaburzenia w osi podwzgórze-przysadka prowadzą do patologicznego wzrostu stężenia prolaktyny, nazywanego hiperprolaktynemią. Prolaktyna kojarzona jest przede wszystkim z rolą, jaką pełni w procesie laktacji oraz mammogenezy (czyli rozwoju i dojrzewania gruczołu mlekowego, który rozpoczyna się już w okresie pokwitania, w odpowiedzi na działanie progesteronu i estrogenów).

 
Wydzielanie i synteza prolaktyny jest regulowana przez podwzgórzowy hormon hamujący nazywany dopaminą. Dodatni wpływ na wydzielanie prolaktyny przypisywany jest estrogenom, oksytocynie, czynniki wzrostu, gonadoliberynie i serotoninie. Poziom prolaktyny podnosi się także podczas snu oraz wysiłku fizycznego bądź psychicznego. Każdy proces fizjologiczny, który wpływa na obniżenie poziomu dopaminy (która hamuje wydzielanie prolaktyny), prowadzi do zwiększenia poziomu prolaktyny.

Podczas ciąży, na wskutek działania estrogenów, następuje wzrost wydzielania prolaktyny, największy poziom osiągając tuż przed porodem. Tak wysoki poziom estrogenów hamuje działanie prolaktyny na gruczoł piersiowy, stąd laktacja rozpoczyna się dopiero po porodzie, kiedy stopniowo spada poziom estrogenów. Podczas laktacji prolaktyna hamuje wydzielanie hormonów gonadotropowych (FSH i LH), przez co dochodzi do zatrzymania owulacji i braku miesiączek. Część badań przypisuje prolaktynie także rolę w tworzeniu się instynktu macierzyńskiego.

Oprócz roli, jaką odgrywa w okresie ciąży i laktacji, prolaktyna wpływa także na prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego, układ odpornościowy, samopoczucie i zachowanie. Choć jej dokładna rola u mężczyzn nie została dotychczas poznana, zaburzenia prolaktyny są łączone z występowaniem zaburzeń erekcji.

Wysoka prolaktyna przyczyny fizjologiczne:

• ciąża (wzrasta nawet 10-15-krotnie);
• zwiększony wysiłek fizyczny;
• aktywność seksualna (stymulacja szyjki macicy oraz brodawek sutkowych);
• po posiłku bogatym w tłuszcze i białka;
• niedoczynność tarczycy;
• guzy przysadki;
• hipoglikemia indukowana insuliną.

Wysoka prolaktyna – przyczyny patologiczne:

• niedoczynność tarczycy;
• niewydolność nerek;
• zespół policystycznych jajników (PCOS);
• guzy w obrębie czaszki, które uciskają przysadkę mózgową;
• urazy czaszki;
• niewydolność wątroby;
• guzy przysadki mózgowej (nawet 40% wszystkich guzów przysadki stanowią te wytwarzające prolaktynę);
• leki – przeciwdepresyjne, obniżające ciśnienie, przeciwwymiotne, poprawiające perstaltykę.

Wysoka prolaktyna u kobiet – objawy:

• hipogonadyzm;
• brak miesiączki;
• zaburzenia cyklu miesiączkowego;
• problemy z zajściem w ciąże;
• zaburzenia fazy lutealnej;
• trądzik;
• cykle bezowulacyjne, skutkujące niepłodnością;
• mlekotok (niewynikający z ciąży czy karmienia piersią);
• zespół napięcia miesiączkowego;
• występowanie włosów w nietypowych miejscach na twarzy, ciele;
• mastopatia włóknisto-torbielowata;
• objawy przypominające menopauzę (suchość pochwy, uderzenia gorąca, odwapnienie kości);
• nadwaga.

Podwyższona prolaktyna u mężczyzn – objawy:

• zaburzenia seksualne – spadek libido, zaburzenia erekcji;
• niepłodność;
• nietypowy brak owłosienia na twarzy i ciele;
• ginekomastia (powiększenie gruczołów sutkowych);
• odwapnienie kości;
• spadek masy mięśniowej oraz owłosienia płciowego.

Podwyższona prolaktyna a okres dojrzewania
U dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania wysoki poziom prolaktyny może prowadzić do problemów z menstruacją, mlekotoku niemającego związku z ciążą, a nawet opóźnienia w rozwoju narządów płciowych i dojrzewania płciowego.

Prolaktyna normy i przygotowanie do badania

• Mężczyźni: 86 – 324 µiu/l
• Kobiety: 102 – 496 µiu/l
• Kobiety w ciąży mogą osiągać stężenia nawet 20-krotnie wyższe niż normy wyjściowe, wracając do norm do 6 tygodni po porodzie.

Niski poziom prolaktyny występuje bardzo rzadko i ma związek z niewydolnością przysadki mózgowej. Najczęściej jednak nie daje żadnych objawów, choć może zwiększać ryzyko zapadania na infekcje.

Jak się przygotować do badania prolaktyny?  
Do badania najlepiej przystąpić w godzinach 8:00 – 10:00 rano, zachowując pół godziny odpoczynku przed pobraniem krwi. W dzień przed pobraniem powinno się powstrzymać od aktywności seksualnej, spożywania alkoholu, sytuacji stresowych, karmienia piersią, gdyż czynniki te mogą wpłynąć na fałszywie wysoki wynik badania.

Bibliografia:

1. Badowska-Kozakiewicz A. (2012). Biologiczna rola prolaktyny. Przegląd Menopauzalny. Vol. 4, s. 305-308.
2. Kokot I., Płaczkowska S., Pawlik-Sobecka L. (2017). Znaczenie różnicowania form prolaktyny u pacjentów z hiperprolaktynemią. Postępy Hig Med Dosw. Vol. 71, s. 1209-1215.
3. Pałubska S. (2017). Hiperprolactinaemia – a problem in patients from the reproductive period to the menopause. Prz Menopauzalny. Vol. 16, Nr 1, s. 1-7.