Cukrzyca MODY - czy różni się od normalnej cukrzycy?

Różne rodzaje cukrzycy

Cukrzyca typu 1

Jest to rodzaj cukrzycy, który powodowany jest procesem autoimmunologicznym - organizm produkuje przeciwciała przeciwko antygenom komórek β trzustki. Choroba ta dotyczy osób z predyspozycją genetyczną, a ujawnia się w przypadku dzieci, młodzieży i dorosłych do 30 roku życia. Jeżeli do początku choroby dojdzie w późniejszym wieku mówi się wówczas o typie LADA (cukrzyca autoimmunologiczna o późnym początku). Zazwyczaj cukrzyca typu 1 rozpoczyna się gwałtownymi objawami, może dojść nawet do śpiączki ketonowej.

Cukrzyca typu 2

Jest to najczęstszy typ cukrzycy dotyczący aż 80% wszystkich przypadków. W tej odmianie cukrzycy dochodzi do insulinooporności, która rozwija się w wyniku otyłości i niskiej aktywności fizycznej. Uwarunkowanie genetyczne ma tutaj dużo mniejsze znaczenie. Cukrzycę typu 2 uznaje się za jedną z chorób dietozależnych oraz składową zespołu metabolicznego. Kiedyś ten typ cukrzycy stwierdzało się wyłącznie u osób dorosłych. Teraz jednak ze względu na znaczne rozpowszechnienie problemu otyłości wśród dzieci i młodzieży, również w tych grupach jest wykrywana.

Inne rodzaje cukrzycy o znanej etiologii

• Cukrzyca typu dorosłego u ludzi młodych (MODY)
• Utrwalona cukrzyca noworodkowa
• Genetyczne defekty działania insuliny
• Choroby trzustki związane z utrudnionym wydzielaniem zewnątrzwydzielniczym
• Zaburzenia endokrynologiczne (np. guz chromochłonny, akromegalia, zespół Cushinga, choroby tarczycy)
• Cukrzyca spowodowana lekami (najczęściej glikokortykosterydami), substancjami chemicznymi lub zakażeniami
• Cukrzyca w m.in. zespole Downa czy Turnera

Cukrzyca ciążowa lub cukrzyca w ciąży

Są to zaburzenia węglowodanowe, które zostały rozpoznane w trakcie ciąży. Kobiety w ciąży należą do grupy ryzyka rozwoju cukrzycy, ponieważ dochodzi u nich do zwiększonego wytwarzania hormonów, które mają działanie przeciwne do insuliny. Prowadzi to do rozwoju insulinooporności i zwiększenia zapotrzebowania organizmu na insulinę. Zmiany te mają na celu poprawę dostępności glukozy dla płodu. O cukrzycy ciążowej mówi się, gdy jest to zaburzenie, które wykrywa się około 24-28 tygodnia ciąży i mija wraz z porodem. Cukrzyca w ciąży dotyczy natomiast tych kobiet, które najprawdopodobniej rozwinęły chorobę wcześniej, jednak wykrycie nastąpiło dopiero w trakcie ciąży.

Diagnostyka zaburzeń węglowodanowych oraz obecności cukrzycy typu MODY

Stwierdzenie cukrzycy opiera się na kilku składowych:

1. Obecność objawów typowych dla hiperglikemii (silne pragnienie, nadmierne oddawanie moczu, niewytłumaczone chudnięcie, senność, osłabienie itp.)
2. Oznaczenie glikemii przygodnej - wynik powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l)
3. Oznaczenie stężenia glukozy na czczo - wynik powyżej 126 mg/dl (7,0 mmol/l)
4. Doustny test tolerancji glukozy (OGTT) - wynik stężenia glukozy w 120 minucie powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l)

Niezwykle ważne jest, aby w trakcie diagnostyki cukrzycy właściwie rozróżniono jej rodzaj. Tylko w ten sposób możliwe jest właściwe leczenie pacjenta oraz ustalenie, jakie jest rokowanie (także wśród rodziny). W tym celu konieczne jest wykonanie badań genetycznych.

Badania genetyczne w kierunku cukrzycy MODY:

• MODY 2 - badanie genu GCK dla glukokinazy ❱
• MODY 3 - badanie genu HNF1-α ❱

Są to badania w kierunku dwóch najczęstszych rodzajów cukrzycy typu MODY (o czym więcej w dalszej części artykułu). Badania te wykonuje się z niewielkiej próbki krwi żylnej - nie jest wymagane bycie na czczo. Wynik wskaże, czy występują mutacje w genach GCK lub HNF1-α.

Czym jest cukrzyca MODY?

Szacuje się, że cukrzyca typu MODY odpowiada za 1-5% wszystkich przypadków cukrzycy.

Aktualnie znanych jest 13 genów, w których mutacje odpowiedzialne są za rozwój cukrzycy typu MODY, a więc rozróżnia się więc 13 podtypów. Każdy z rodzajów tej choroby różni się ciężkością, przebiegiem, obecnością (bądź nie) powikłań, a przede wszystkim determinują rodzaj leczenia, który powinien zostać zastosowany.

Najczęstsze rodzaje cukrzycy typu MODY:

• Cukrzyca MODY 1 (wg bardziej aktualnej nomenklatury HNF4A-MODY) - związana z mutacją w genie HNF4A, występuje u około 1% osób z tym typem cukrzycy
• Cukrzyca MODY 2 (GCK-MODY) - związana z mutacją w genie GCK dla glukokinazy, występuje u 20-70% osób z tym typem cukrzycy
• Cukrzyca MODY 3 (HNF1A-MODY) - związana z mutacją w genie HNF1A, występuje u około 20-70% z cukrzycą MODY
• Cukrzyca MODY 5 (HNF1B-MODY) - związana z mutacją w genie HNF1B, występuje u około 5% osób z tym typem cukrzycy

Podtypy 4 oraz 6-13 cukrzycy MODY należą do niezwykle rzadkich zaburzeń zdrowotnych.

Mutacje odpowiedzialne za poszczególne podtypy cukrzycy MODY są dziedziczone w sposób autosomalny dominujący, co oznacza, że otrzymanie danego genu tylko od jednego rodzica powoduje rozwój choroby. Ponadto, ten sposób dziedziczenia odpowiada za obecność cukrzycy w wielu pokoleniach w danej rodzinie. Może się jednak zdarzyć mutacja de novo.

Cukrzyca MODY 2

W cukrzycy MODY 2 mutacja w genie GCK powoduje obniżenie aktywności glukokinazy - enzymu obecnego w komórkach β trzustki oraz hepatocytach. Glukokinaza odpowiada za pierwszą reakcję w szlaku glikolizy, czyli rozkładu cząsteczki glukozy do dwóch cząsteczek pirogronianu, w trakcie którego wytwarzana jest energia. Proces ten stanowi również sygnał dla komórek β, żeby wydzielić insulinę do krwioobiegu. U tych chorych dochodzi więc do wydzielania insuliny dopiero przy wyższym stężeniu glukozy niż u ludzi zdrowych.

Cukrzycę typu MODY 2 podejrzewa się więc, gdy:

• glikemia na czczo jest stale w zakresie 99–144 mg/dl (5,5–8,0 mmol/l),
• w trakcie obciążenia glukozą glikemia wzrasta o nie więcej niż 83 mg/dl (4,6 mmol/l).

Leczenie i powikłania MODY 2

W przypadku defektu dla glukokinazy zaleca się dietę opartą na zasadach zdrowego żywienia oraz ograniczeniu spożycia cukrów prostych. Stosowanie jakichkolwiek leków w tym zaburzeniu nie ma skuteczności. Jedynie w przypadku ciąży konieczne jest stosowanie insulinoterapii.

Pomimo utrzymującego się przez całe życie podwyższonego stężenia glukozy na czczo, powikłania w tym typie cukrzycy występują bardzo rzadko.

Cukrzyca MODY 3

Początek choroby u osób z defektem w genie HNF1A obserwowany jest najczęściej przed 25 rokiem życia. W rodzinie tych osób cukrzyca występuje co najmniej dwa pokolenia wstecz i zazwyczaj było to dość wczesne zachorowanie. Nie obserwuje się autoprzeciwciał typowych dla cukrzycy typu 1 ani kwasicy ketonowej, natomiast występuje znaczny wzrost glikemii w OGTT w porównaniu z wartością na czczo oraz znaczne wydalanie cukru z moczem.

Leczenie i powikłania MODY 3

W tym typie cukrzycy MODY stosuje się terapię pochodnymi sufonylomocznika, a w przypadku ciąży lub obecności innych przeciwwskazań zalecane są inne metody terapeutyczne.

Osoby HNF1A-MODY bardzo często rozwijają powikłania (ze zbliżoną częstością jak w cukrzycy typu 1 lub 2). Najczęstszymi komplikacjami są retinopatia i nefropatia.

Porównanie cukrzycy typu 1, 2, MODY 2 i MODY 3

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Bibliografia:

• Firek A.: MODY - rzadki rodzaj cukrzycy - jak ją rozpoznać i leczyć? Medycyna Praktyczna 2014.
• Sieradzki J., Płaczkiewicz-Jankowska E.: Cukrzyca. Medycyna Praktyczna 2018.
• 2019 Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland. Clin Diabet 2019; 8, 1. DOI: 10.5603/DK.2019.0001.
• Heuvel-Borsboom H., de Valk H.W., Losekoot M., Westerink J.: Maturity onset diabetes of the young: Seek and you will find. Neth J Med. 2016; 74(5): 193-200.