Ugryzł mnie kleszcz - jakie badania wykonać na boreliozę?

Borelioza - czym jest?

Boreliozę uznaje się za niezwykle przebiegłą chorobę, gdyż pierwsze objawy ujawniają się dość późno, przez co większość osób jest długo nieświadomych swojej choroby i nie wykonuje badań w kierunku boreliozy. Ilość zachorowań na boreliozę w Polsce wyniosła 20147 przypadków w 2018 roku, co znacznie przekracza wartości obserwowane do 2015 roku. Prawdopodobne jest jednak, że rozpowszechnienie diagnostyki zwiększyło statystyki w ostatnich latach.

Do zachorowania na boreliozę dochodzi w wyniku ukąszenia przez zakażonego kleszcza (prawdopodobnie około 30% kleszczy przenosi bakterie Borrelia). Kleszcze wydzielają substancję znieczulającą, przez co ukłucie jest niewyczuwalne i często niewykrywalne przez dłuższy czas. Dodatkowo młodociana postać kleszcza ma tylko 2-3 mm, przez co może być trudne do wypatrzenia na skórze. A świadomość zakażenia na boreliozę jest niezwykle istotna, gdyż wyleczenie jest łatwiejsze, im wcześniej zostanie rozpoczęte.

Aby zapobiec boreliozie, należy zastosować metody, dzięki którym uniknie się ukąszeniu przez kleszcza:

• osłanianie szczelne skóry w trakcie pobytu na terenach łąk i lasów,
• stosowanie środków odstraszających kleszcze,
• dokładne oglądanie skóry po powrocie z łąk i lasów,
• szybkie i dokładne usunięcie kleszcza,
• zabezpieczenie przed kleszczami zwierząt domowych.

Niestety wciąż nie wytworzono szczepionki przeciwko boreliozie. Natomiast w ramach leczenia boreliozy stosuje się głównie antybiotykoterapię.

Badania na boreliozę i jej koinfekcje - jakie testy wykonać po ugryzieniu kleszcza?

• Pomiar stężenia przeciwciał IgG w kierunku boreliozy
• Pomiar stężenia przeciwciał IgM w kierunku boreliozy
• Pomiar stężenia przeciwciał IgG i IgM w kierunku boreliozy
• Pomiar stężenia przeciwciał IgG na boreliozę metodą Western Blot
• Pomiar stężenia przeciwciał IgM na boreliozę metodą Western Blot
• Badanie w kierunku koinfekcji boreliozy
• Badanie kleszcza na obecność bakterii Borrelia metodą PCR
• Badanie kleszcza pod kątem różnych infekcji odkleszczowych metodą PCR
• Test LymeDetect - odpowiedź humoralna i komórkowa

Przebadanie wyjętego ze skóry kleszcza pozwala wcześniej wykryć potencjalne zagrożenie chorobami niż diagnostyka z krwi osoby ukąszonej, ponieważ przeciwciała we krwi oraz objawy pojawiają się ze sporym opóźnieniem. Zbadanie kleszcza pozwala więc na bardzo wczesne wykrycie, dzięki czemu również na wcześniejsze wdrożenie antybiotykoterapii.

W ramach analizy laboratoryjnej kleszcza możliwe jest wydzielenie materiału genetycznego znajdujących się w nim bakterii i wirusów. W tym celu wykorzystuje się metodę RT-PCR. Możliwe jest wykrycie bakterii z rodzaju Borrelia, TBEV (wirusa kleszczowego zapalenia mózgu), Anaplasma phagocytophilum, Ehrlichia chaffeensis i Ehrlichia muris.

Badania w kierunku infekcji odkleszczowych we krwi

Choroby odkleszczowe można wykryć w badaniu krwi osoby ukąszonej przez kleszcza. W ciągu około 3-4 tygodni od zainfekowania pojawiają się przeciwciała IgM skierowane przeciwko określonemu patogenowi, jednak największe ich stężenie wykrywane jest po 6-8 tygodniach od zakażenia, a w ciągu kilku miesięcy zanikają całkowicie. Innymi badanymi przeciwciałami są IgG, które mogą być dopiero wykryte po 6-8 tygodniach, a utrzymują się we krwi przez lata lub nawet całe życie. Ze względu na taką charakterystykę tych dwóch rodzajów przeciwciał możliwe jest przy pomocy ich stężeń stwierdzenie, czy mamy do czynienia z zakażeniem wczesnym czy też przewlekłym.

W celu wykrycia przeciwciał IgG i IgM stosuje się dwie różne metody. Badanie immunoenzymatyczne (metodą ELISA) jest zalecane w pierwszej kolejności. Dopiero w przypadku wyniku dodatniego (wskazującego na infekcję) zaleca się przeprowadzenie analizy metodą Western blot, którą uznaje się za znacznie bardziej czułą.

Za pomocą badań na infekcje odkleszczowe diagnozowane są:

• borelioza - infekcja Borrelia burgdorferi,
• anaplazmoza granulacytarna - infekcja Anaplasma phagocytophilum,
• babeszjoza - infekcja Babesia microti,
• bartoneloza - infekcja Bartonella henselae, Bartonella quintana,
• chlamydioza - infekcja Chlamydia pneumoniae,
• mykoplazmoza - infekcja Mycoplasma pneumoniae,
• jersinioza - infekcja Yersinia enterocolitica.

Jak objawia się borelioza?

Początkowym objawem jest zazwyczaj tzw. rumień wędrujący, który jest charakterystyczny dla boreliozy. Rumień ma wygląd pierścienia, który od zewnątrz jest odgraniczony od reszty skóry i ma czerwone zabarwienie, a od wewnątrz jest jaśniejszy. W przebiegu boreliozy rumień jest niebolesny i nie powoduje świądu. Objaw ten pojawia się w ciągu pierwszego miesiąca od ukąszenia i utrzymuje się przez kilka tygodni.

Ponadto, we wczesnym stadium zakażenia obserwuje się występowanie objawów grypopodobnych oraz rzadziej chłoniaka limfocytowego skórnego, który pojawia się na małżowinie usznej, mosznie lub brodawce sutkowej w postaci niebolesnego guzka o czerwononiebieskawym zabarwieniu.

U części pacjentów mogą się pojawiać się różne późniejsze powikłania boreliozy:

• zapalenie jednego lub kilku dużych stawów, które może przekształcić się potem w przewlekłe zapalenie,
• zapalenie mięśnia sercowego z nagłym blokiem przedsionkowo-komorowym lub innymi zaburzeniami przewodzenia i rytmu, ze współistniejącymi objawami ze strony stawów i układu neurologicznego,
• neuroborelioza czyli zapalenie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, co może objawiać się bólem głowy, porażeniem lub niedowładem,
• przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn, co ujawnia się zazwyczaj w kilka lat po zakażeniu.

Bibliografia

• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2018 roku. Podstawowe tablice robocze – wstępne dane stan w dniu 3.04.2019 r. [dostęp online]
• Flisiak R., Szechiński J., Mrukowicz J.: Borelioza z Lime. Medycyna Praktyczna [dostęp online]

Aktualizacja: 2021-11-08