Zapalenie pęcherza - objawy, leki, zapalenie pęcherza u dzieci

W zdrowym prawidłowo funkcjonującym organizmie układ moczowy człowieka, za wyjątkiem cewki moczowej, jest jałowy. Drobnoustroje mogą jednak wnikać przez cewkę moczową do dalszych partii układu moczowego, kolonizując je. Z racji budowy anatomicznej na zapalenia układu moczowego znacznie bardziej podatne są kobiety (choćby przez anatomiczną bliskość odbytu i cewki moczowej). Na zakażenia układu moczowego bardziej narażone są również dzieci i osoby w wieku podeszłym. 
Szacuje się, że w nawet 70-90% wszystkich zakażeń układu moczowego, są one wywoływane przez bakterię Escherichia coli. Rzadziej za zakażenie odpowiadają bakterie takie jak Klebsiella spp., Enterococcus faecalis, Staphylococcus, Pseudomonas aeruginosa. Zakażenia układu moczowego wywołane przez wirusy i grzyby są rzadkością i mają związek z obniżeniem odporności, stosowanymi lekami czy niektórymi chorobami. 

Bakterie wykształciły kilka czynników, które umożliwiają im kolonizację układu moczowego — m.in. ścianę (odpowiadającą za odporność na mechaniczne urazy, zmianę temperatury i pH)  i osłonę komórkową (chroniącą przed zmniejszającym ciśnieniem osmotycznym i układem odpornościowym człowieka), specjalne antygeny czy rzęski (zwiększające zdolność do szybkiego przemieszczania się). 
W organizmie zdrowego człowieka zachodzą jednak mechanizmy obronne, które pomagają chronić układ moczowy przed kolonizacją bakterii. Do mechanizmów tych należą m.in.: specyficzna budowa anatomiczna układu moczowego, właściwości fizykochemiczne moczu, działalność nieswoistego układu odpornościowego czy mechanizmy wydzielania substancji o działaniu antybakteryjnym (m.in. laktoferyna, cytokiny, neutrofile, lipokaina czy immunoglobuliny  IgA i IgG). 

• ciąża; 
• wiek niemowlęcy;
• podeszły wiek — po 65 roku życia; 
• zaleganie moczu;
• kamica moczowa; 
• wady układu moczowego;
• choroby nerek; 
• cukrzyca; 
• stosowane leki — immunosupresyjne, sterdydy, chemioterapeutyków cytostatyczych czy nieuzasadniona antybiotykoterapia;
• zabiegi (np. cewnikowanie, które odpowiada za 90% poszpitalnych zakażeń układu moczowego). 

• ból i pieczenie przy oddawaniu moczu; 
• naglące parcie na mocz;
• częste oddawanie moczu małymi porcjami. 

Uwaga! U dzieci zapalenie pęcherza najczęściej w ogóle nie prezentuje objawów dyzurycznych (czyli trudności w oddawaniu moczu), a częściej przejawia się gorączką, utratą apetytu i biegunką! 

Po 65 roku życia ryzyko zapalenia pęcherza moczowego jest znacznie większe, co ma podłoże w fizjologicznych zmianach wieku podeszłego: zmniejszającej się aktywności przeciwbakteryjnej gruczołu krokowego, wygaszaniu hormonalnej funkcji jajników w menopauzie, zmianach flory pochwy i sromu (zwiększenie pH pochwy) oraz w zmniejszonym opróżnianiu pęcherza moczowego. 

Progesteron wydzielany w okresie ciąży powoduje rozkurcz mięśni gładkich pęcherza i moczowodów, powiększona macica uciska na moczowody, a pęcherz moczowy przemieszcza się  ku przodowi i ku górze. Zmiany te przyczyniają się do zalegania moczu i skłonności do odpływu wstecznego pęcherza moczowego. 
Innymi zmianami, które zachodzą podczas w ciąży, a które mogą przyczyniać się do zwiększonego ryzyka zakażenia, są również zwiększone zagęszczenie moczu, podwyższony poziom estrogenu, obecność glukozurii (obecność glukozy w moczu). 

Ponieważ zapalenie układu moczowego w ciąży może przebiegać bezobjawowo, należy zachować szczególną ostrożność, gdyż nieleczona infekcja wiąże się z ryzykiem przekształcenia w odmiedniczkowe zapalenie nerek (może dotyczyć nawet 40% kobiet z bezobjawowym ZUM i ujawnia się najczęściej w 20-28 tygodniem ciąży). Odmiedniczkowe zapalenie nerek stanowi poważną komplikację ciążową, objawy to gorączka, trudność w oddawaniu moczu i bardzo silny ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej. Następstwem  powikłania może być sepsa, przedwczesny poród, mała masa urodzeniowa noworodka. 

Choć zakażenia układu moczowego są jedną z najczęstszych infekcji bakteryjnych wieku dziecięcego, rozpoznanie, szczególnie we wczesnym dzieciństwie, może być trudne, w związku z brakiem specyficznych objawów i trudnościami w prawidłowym pobieraniu moczu do badania. 
W związku z powyższym jeśli u dziecka poniżej 2 roku życia występuje gorączka powyżej 38 stopni Celsjusza o nieznanej przyczynie i utrzymuje się 48h, powinno się rutynowo wykonać badanie moczu, jeszcze przed wdrożeniem antybiotykoterapii. Oprócz gorączki u dziecka może występować również utrata apetytu, płaczliwość, biegunki i problemy jelitowe, zaparcia, a także zmiana w kolorze, zapachu i przejrzystości moczu. 
U starszych, komunikujących się dzieci, zgłaszane objawy są bardziej charakterystyczne — oprócz powyższych dodatkowo dzieci zwracają uwagę na bóle brzucha i pleców w okolicy lędźwiowej oraz moczenie się. 

Podstawą postawienia rozpoznania zakażenia układu moczowego oprócz dokładnie zebranego wywiadu uwzględniającego objawy, jest również badanie ogólne moczu wraz z posiewem bakteriologicznym. Dodatni wynik pozwala na identyfikację patogenu i wdrożenie leczenia. 
W przypadku braku odpowiedzi w ciągu 48h od wdrożenia, a także w nawracających zakażeniach układu moczowego, diagnostykę rozszerza się o badania obrazowe — usg jamy brzusznej i układu moczowego, które pozwala na wykrycie ropni, blizn, złogów, zastoju moczu i wad układu moczowo płciowego. W diagnostyce układu moczowego stosuje się również ureterocystografię mikcyjną (pozwalającą na ocenę odpływów pęcherzowo-moczowodowych), urografię i cystoskopię (polegającą na ocenie makroskopowej śluzówki pęcherza i badaniu histopatologicznym pobranego wycinka). 

• W dalszym ciągu podstawą skutecznej terapii zakażenia układu moczowego jest leczenie antybakteryjne z zastosowaniem celowanego antybiotyku, mającego potwierdzone działanie wobec wykrytego patogenu. Bardzo często wdrażane jest leczenie empiryczne, by leczenie zostało podjęte jak najszybciej. Dobór leku wynika ze statystyki (za 80% zakażeń odpowiada E.coli, jeśli jednak antybiogram wskazuje na inny patogen, wdrażana jest korekta leczenia na podstawie wyniku). 
• Jeśli objawy wskazują na zakażenie, a posiew wychodzi ujemny, diagnostykę powinno się rozszerzyć o badania pod kątem patogenów sprawdzanych w badaniach pod kątem infekcji wenerycznych: Chlamydia trachomatis, Candida albicans, Ureaplasma urealyticum, Neisseria gonorrhoeae, Trichomonas vaginalis. Lekami pierwszego rzutu są ciprofloksacyna, ofloksacyna, lewofloksacyna, norfloksacyna, czyli fluorochinolony, wykazujące wysoką skuteczność i szeroki zakres terapeutyczny.
• W II rzucie leczenia przeciwbakteryjnego stosuje się amipycylinę i amoksycylinę, skwas klawulanowy, nitrofurantoinę czy fosfomycynę. 

Profilaktyka nawracających zakażeń układu moczowego

• U kobiet z niepowikłanymi nawracającymi zakażeniami układu moczowego zielone światło w profilaktyce zakażeń otrzymał preparat Uro-Vaxom, lek o działaniu immunostymulującym. Środek zawiera liofilizowany lizat bakterii E. coli, który aktywuje mechanizmy odporbościowe, w tym nieswoistą odpowiedź układu immunologicznego, zwiększa wydzielanie immunoglobulin IgA, aktywuje limfocyty. 
• Probiotyki poprawiające florę bakteryjną przewodu pokarmowego;
• W profilaktyce i wspomaganiu leczenia zakażeń układu moczowo-płciowego często zaleca się stosowanie soku z żurawiny, który ma zakwaszać drogi moczowe i tym samym przyczyniać się do mniejszej podatności na zachorowania, jednak w przeprowadzonych badaniach nie wykazano wyższej niż w przypadku placebo skuteczności działania, w dalszym ciągu jednak warto pamiętać, że wyciągi czy soki z żurawiny zawierają proantocyjanidy, ułatwiające wypłukiwanie bakterii z pęcherza; 
• Witamina C wykazuje istotne zakwaszające działanie, trzeba jednak mieć na uwadze, że przyczynia się jednocześnie do tworzenia złogów szczawianu wapnia, przez co jej stosowanie w profilaktyce zakażeń jest ograniczone;
• ponieważ kluczem do walki z zakażeniami układu moczowego jest przywrócenie i utrzymanie prawidłowego przepływu moczowego, działanie wspierające ma stosowanie naparów ziołowych, które działają moczopędnie, odkażająco, część również przeciwzapalnie, szczególnie pokrzywa, skrzyp polny, mniszek lekarski czy nawłoć. Podczas oddawania moczu regularnie wypłukujemy i wydalamy bakterie. 

Bibliografia: