Neutrofile poniżej normy - przyczyny, objawy, leczenie

Neutrofile (inaczej neutrocyty, nazywane również granulocytami obojętnochłonnymi) stanowią jeden z głównych elementów obrony organizmu przed patogenami, produkowane są w szpiku kostnym, stanowiąc ponad połowę wszystkich białych krwinek (nawet do 70% wszystkich leukocytów) osób zdrowych. To neutrofile jako pierwsze pojawiają się w miejscach, w których pojawia się stan zapalny, stanowiąc tym samym pierwszą linię obrony. Leukocyty powstają w szpiku kostnym na skutek procesu nazywanego granulocytopoezą.

 
Neutrofile powstają z multipotencjalnych komórek macierzystych, następnie przedostają się ze szpiku do krążenia, gdzie żyją między 7 a 10 godzin, a następnie umierają (proces ten nosi nazwę apoptozy). Neutrocyty są komórkami wielojądrzastymi, a ilość płatów, na które podzielone są jądra komórkowe może mieć wartość diagnostyczną — np. występowanie pięciu płatów wiąże się ze współwystępowaniem niektórych chorób, takich jak m.in. sepsa, białaczka, nowotwory czy niedobory kwasu foliowego i witaminy B12.

Do walki z patogenami neutrofile wykorzystują mechanizm, który nazywa się zewnątrzkomórkowymi sieciami neutrofilowymi (NET). Oprócz prozapalnej roli neutrofili, mającej na celu walkę z patogenami, równie istotny udział neutrofile odgrywają w wyciszaniu reakcji zapalnej. Neutrofile produkują bowiem specjalne lipidowe mediatory (resolwiny, protaktyny i lipoksyny), które hamują napływ kolejnych granulocytów oraz aktywność chemokin i cytokin. Udział neutrofili w reakcji zapalnej wieńczy ich śmierć na skutek apoptozy, dzięki której stan zapalny ulega wygaszeniu.

• czynniki etniczne — osoby pochodzące z Afryki oraz Środkowego i Bliskiego Wschodu mają predyspozycje do neutropenii, która nie ma znaczenia klinicznego i wynika najczęściej z mutacji genu DARC;
• neutropenia wrodzona — może wynikać z mutacji w genie ELANE, który predysponuje do nowotworów, do tej grupy należy także łagodna postać neutropenii wrodzonej oraz neutropenia wynikająca z wad wrodzonych;
• infekcje — najczęściej zakażenia wirusowe, np. świnka, różyczka, ospa wietrzna, oraz zakażenia bakteryjne — m.in. riketsjoza, bruceloza, przy przewlekłym obniżeniu neutrofiili należy wykluczyć HIV, CMV, WZW B i WZW C;
• skutek uboczny leków — może mieć podłoże autoimmunologiczne lub wynikać z toksycznego działania leków na szpik, według badań najczęściej powoduje metamizol (pyralgina), tiamazol, klozapina i karbamazepina, penicyliny, cefalosporyny, paracetamol;
• chemioterapia — neutropenia to powszechna przypadłość osób, które są poddawane leczeniu chemioterapią, najczęściej występuje w łagodnej postaci, ale może przybrać również postać gorączki neutropenicznej zagrażającej życiu, ryzyko jest zależne od schematu leczenia, chorób towarzyszących i ogólnego stanu zdrowia, największe jest również w przypadku pierwszego podania;
• choroby autoimmunologiczne — szczególnie jeśli współwystępuje z powiększeniem węzłów chłonnych i anemią, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń układowy rumieniowaty;
• choroby hematologiczne — ostra białaczka, anemia, przerzuty guzów do szpiku kostnego;

Objawy neutropenii:

• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenia zatok (w szczególności bakteryjne ze współwystępującą ropną wydzieliną i gorączką);
• zapalenie płuc;
• zapalenia jamy ustnej (m.in. owrzodzenia, afty, zmiany na podniebieniu i języku).

Badania pomocne w ustaleniu przyczyn neutropenii:

• kilkukrotny pomiar morfologii krwi obwodowej z ręcznym rozmazem;
• badania krwi na wątrobę i nerki;
• test na HIV;
• przy łagodnej neutropenii test z prednizonem (sprawdzający odpowiedź na podany steryd i pozwalający na weryfikację rezerwy szpikowej - jeśli po 4-6h od podania prednizonu poziom neutrofili wzrasta co najmniej dwukrotnie, można wykluczyć neutropenię pierwotną);
• jeśli podejrzewa się przyczynę autoimmunologiczną badanie przeciwciał przeciwneutrofilowych;
• biopsja szpiku przy podejrzeniu wrodzonej neutropenii i słabej odpowiedzi szpiku w teście z prednizonem;
• inne — witamina B12, kwas foliowy, przeciwciała przeciwjądrowe ANA, czynnik reumatoidalny RF, markery stanu zapalnego — CRP i OB.

Niski poziom neutrofli — leczenie:

• Najczęściej neutropenia mająca podłoże w zapaleniach i zakażeniach ma charakter samoograniczający i nie wymaga żadnego leczenia.
• W przypadku podejrzenia choroby hematologicznej, reumatologicznej czy zakaźnej leczenie choroby podstawowej ordynuje specjalista.
• W związku z obniżoną odpornością i zwiększonym ryzykiem zakażeń (najczęściej z endogennej flory pacjenta) należy wdrożyć proste strategie profilaktyczne zapobiegające zakażeniom — mycie rąk, unikanie tłumów, wzmożona dbałość o higienę jamy ustnej, czy profilaktyczne wdrożenie antybiotyków przy zabiegach dentystycznych.
• W ciężkiej postaci neutropenii podaje się czynnik stymulujący powstawanie kolonii granulocytów GSC-F, zaczynając od najniższej skutecznej dawki, stopniowo ją zwiększając, przy braku efektów może być rozważony przeszczep szpiku. 

Bibliografia:

1. Pijanowski Ł., Chadzińska M. (2012). Neutrofile - nieustraszeni pogromcy patogenów. Wszechświat. Vol. 113, Nr 4-6.
2. https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/530/original/47-60.pdf
3. https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.psjd-859a3b22-1155-4a3b-b379-143cc15b18ca/content/partContents/bc994217-11bb-32a5-b91b-cce4c845f4ba
4. Stefaniuk P., Szymczyk A., Podhorecka M. (2018). Neutropenia dorosłych jako istotny problem diagnostyczny. Pielęgniarstwo XXI. Vol. 17, Nr 1, s. 37-43.