Sok z brzozy - właściwości, kiedy i jak pić, na co pomaga?

Picie wiosennego soku z brzozy, choć należy do starych obyczajów żywieniowych, cieszy się niezmiennie rosnącą popularnością. Wśród zalet picia soku z brzozy wymienia się jego pozytywny wpływ na stan skóry, włosów, paznokci, a także jego właściwości poprawiające odporność i funkcje rozrodcze.
W okresie wczesnowiosennym u drzew liściastych, które nie mają jeszcze ulistnienia, a które mają w tym czasie dużą dostępność wody i wysoką wilgotność powietrza, transpiracja wody jest ograniczona. Woda z korzeni do reszty rośliny jest transportowana pod ciśnieniem, proces ten z resztą umożliwia dostarczanie substancji odżywczych i wody do pąków drzew. Oba te procesy składają się na fizjologię wycieku soku drzewnego i przyczyniają się do wydzielania soku z pędów, które zostały ucięte w okresie wczesnowiosennym.

W Polsce sezon na sok z brzozy rozpoczyna się najczęściej w drugim tygodniu marca i trwa przez kolejne 2-3 tygodnie.
Dotychczasowe badania wykazały, że pozyskiwanie soku z brzozy, o ile zostało przeprowadzone poprawnie, nie ma negatywnego wpływu na wzrost drzew. Za optymalne uznaje się nawiercenie otworu na wysokości ok. 50 cm (większość badaczy wskazuje wysokość na poziomie 50-100cm), otwór powinien mieć ok. 8 cm średnicy i 6 cm głębokości. Im wyżej wywiercony otwór, tym słodszego soku możemy się spodziewać.

 
Powstały po wywierceniu otwór powinno się odpowiednio zabezpieczyć, by zminimalizować ryzyko zakażenia drzewa. Dobrą praktyką jest wypełnienie dziury wiórami brzozowymi i zalepienie ich pastą z sosnowej żywicy lub pastą ogrodniczą, bądź zanurzenie w paście ogrodniczej kołków odpowiadających długości nacięcia w drzewie i umieszczenie ich w nawierconym otworze.

Warto przy tym pamiętać, że zalepianie otworów farbą lub smołą jest szkodliwe dla drzewa i może prowadzić do rozwoju grzybów i innych patogenów.

Sok z brzozy stanowi przede wszystkim świetne, naturalne źródło składników mineralnych, w szczególności cynku i miedzi, ale w mniejszym stopniu również magnezu, fosforu i wapnia. Dzięki tym właściwościom sok z brzozy znajduje zastosowanie w celach kosmetycznych, dla uzyskania poprawy stanu paznokci, włosów i skóry. Świeży sok z brzozy działa moczopędnie, reguluje przemianę materii i działa wzmacniająco na organizm przyczyniając się do poprawy odporności organizmu.
Świeży sok z brzozy to niejedyny surowiec pozyskiwany z brzozy, który ma właściwości terapeutyczne, w fitoterapii od lat zastosowanie znajdują również liście, pączki i kora, a także dziegieć brzozowy. Warto pochylić się nad bogactwem surowców pozyskiwanych z brzozy, jednym z najważniejszych są liście brzozy, które dzięki bogactwu substancji czynnych, działają moczopędnie, przeciwreumatycznie, napotnie, chronią wątrobę i działają przeciwzapalnie na uszkodzoną skórę. Podobne właściwości mają pączki brzozy, kora działa przeciwutleniająco i antyalergicznie, a dziegieć brzozowy ze swym bogactwem składu z powodzeniem stosuje się w leczeniu łuszczycy, świerzbie, grzybicach, łupieżu, liszaju i wielu innych schorzeniach skóry.

Najważniejsze, prozdrowotne właściwości soku z brzozy przypisuje się trzem składnikom mineralnym — cynkowi, miedzi i nadmanganianowi. Sok z brzozy zawiera też śladowe ilości magnezu, wapnia i sodu, jednak są to zbyt małe wartości by można było im przypisywać efekty.

Warto mieć jednak na uwadze, że zawartość składników mineralnych w soku jest nie tylko zmienna w czasie, ale może się znacząco różnić nawet pomiędzy drzewami stojącymi obok siebie. Zmienność ta uniemożliwia opieranie terapii niedoborów wyłącznie na soku zebranym samodzielnie, którego zawartość nie została zweryfikowana. Sok warto pobierać z jak największej ilości drzew i mieszać je, by uzyskać najbardziej uśrednioną wartość odżywczą.

Kilka lat temu przeprowadzono badania nad zawartością soku z brzóz pobranych na terenie Podkarpacia w miejscowości Niwiska. W badaniach potwierdzono wysoką zawartość cynku, miedzi i manganu, co daje zielone światło perspektywie wykorzystywania soku z brzozy w leczeniu niedoborów tych składników mineralnych.

Problemem, który może jednak determinować bezpieczeństwo zdrowotne spożywania soku z brzozy jest zanieczyszczenie środowiska. Badania przeprowadzone na Podkarpaciu nie tylko potwierdziły zawartość składników mineralnych, ale wykazały również obecność pozostałości środków ochrony roślin i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych.

Wybierając miejsca na pozyskiwanie soku z brzozy należy zatem uwzględnić okoliczne zanieczyszczenia przemysłowe czy rolniczą historię wykorzystywania terenu. Decydując się na zakup soku z brzozy warto zwrócić uwagę na skład — wiele składników soku z brzozy wykazuje dużą wrażliwość na wysoką temperaturę, warto również unikać produktów, które mają dużą zawartość cukru. 

Trwałość czystego soku z brzozy, bez żadnych dodatków, przechowywanego w lodówce wynosi 3 dni. Można jednak wydłużyć czas przydatności do spożycia dzięki dodaniu do niego kwasu cytrynowego (0.25%) i miodu (ok. 15%). Dodatki te nie tylko wydłużają trwałość soku, ale polepszają również walory smakowe i prozdrowotne napoju. Sok z brzozy z dodatkiem miodu i kwasku cytrynowego można przechowywać w lodówce od 9 do nawet 12 dni.

1. Staniszewski P. i in. (2020). Wpływ wybranych czynników na zawartość składników mineralnych w soku brzozy brodawkowatej (Betula pendula Roth). SYLWAN. Vol. 164, Nr 5, s. 424-431.
2. Bilek M., Szwerc W., Kocjan R. (2017). Zawartość metali ciężkich (PB, Cd, Cr, Ni) jako potencjalny czynnik ograniczający możliwość wykorzystania soku brzozowego. Post Fitoter. Vol. 18, Nr 3, s. 183-189.
3. Bilek M. i in. (2018). Trwałe, niepasteryzowane napoje na bazie soku brzozowego. Post Fitoter. Vol. 19, Nr 4, s. 230-236.
4. Gruszecki R. i in. (2019). Brzoza w lecznictwie ludowym. Annales Horticulturae. Vol. 29, Nr 4, s. 7-20.
5.