Czosnek - właściwości lecznicze. Remedium na zdrowie i odporność?

Czosnek stanowi jeden z najlepiej przebadanych produktów ziołowych, jego właściwości lecznicze i działanie prozdrowotne znajdowały zastosowanie w leczeniu wielu problemów zdrowotnych już od wielu wieków. Czosnek zawiera kombinację substancji biologicznie czynnych, które działając na siebie synergistycznie (czyli wzmacniając wzajemnie efekty działania), wykazują działanie lecznicze. 
Choć czosnek znamy głównie jako „naturalny antybiotyk” wspomagający nasz układ odpornościowy w okresach wzmożonych zachorowań i przyspieszający zdrowienie podczas przeziębień i grypy, czosnek znajduje również zastosowanie w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego.

Świeży ząbek w większości, bo w około 70% składa się z wody, 30% to węglowodany, po mniej więcej 1,5 należy do białek, błonnika i aminokwasów, a od 1 do 3,5% to związki siarki, czyli najważniejsze składniki biologicznie czynne. Czosnek jest ponadto źródłem witamin — witaminy A, witamin z grupy B (B1, B2, B6), witaminy C i witaminy PP, a także składników mineralnych — magnezu, żelaza, fosforu, sodu, wapnia i potasu. 
Czosnek — substancje czynne: 

• enzymy — m.in. allinaza;
• związki siarki — allina, disiarczek dialiu, trisiarczek diallilu czy S-allilocyteina;
• produkty enzymatyczne alliny — allicyna. 

Głównym składnikiem leczniczym jest właśnie allicyna, jednak trzeba pamiętać, że jest związkiem niestabilnym i dość szybko zmienia się w inne substancje chemiczne. Na ilość allicyny (głównej substancji czynnej czosnku, odpowiadającej również za charakterystyczny zapach) wpływa sposób przygotowania, reakcja przemiany alliny w allicynę zachodzi już na wskutek rozgniatania ząbków czosnku.
Ilość substancji czynnych w czosnku może być zróżnicowana również ze względu na fakt, że czosnek jest uprawiany w różnych strefach klimatycznych, przez co podlega różnym czynnikom środowiskowym i tym samym wykazuje różne właściwości biologiczne i morfologiczne. Odmiany czosnku dostępne na rynku to m.in.: czosnek polski, czosnek chiński, portugalski, włoski czy hiszpański. 
Allicyna nie jest jednak jedyną działającą prozdrowotnie substancją czynną czosnku, badania, w których została ona wyeliminowana w specjalnym procesie starzenia, potwierdziły, że w dalszym ciągu ekstrakt z czosnku pozbawionego allicyny, w dalszym ciągu wykazywał prozdrowotne właściwości — stymulowanie systemu odpornościowego, leczenie chorób układu krążenia, a nawet wpływ na postęp w leczeniu nowotworów wątroby. 

Czosnek obok aloesu, aronii, bzu czarnego, miodu czy imbiru stanowi naturalny immunostymulator, czyli preparat pochodzenia roślinnego stymulujący nasz układ odpornościowy. Jako naturalny antybiotyk czosnek jest więc naszym sprzymierzeńcem w czasach wzmożonych zachorowań na grypę i przeziębienia. Działa przeciwzapalnie — pobudza komórki układu odpornościowego, stymuluje limfocyty T, hamuje aktywność cytokin prozapalnych, makrofagów,  ogranicza proces migracji neutrofilów. 

• Dzięki olejkom eterycznym i lotnym związkom siarkowym czosnek będzie naszym sprzymierzeńcem w okresie jesienno-zimowym. Mikstura na ciepłym mleku z dodatkiem zmiażdżonego czosnku rozgrzeje, wzmocni potliwość, obniży temperaturę podczas gorączki, ułatwi odkrztuszanie i udrożni drogi oddechowe. 
• W walce z chorymi zatokami i katarem zastosowanie znajduje tzw. Gałganek Aliny, czyli zawiniątko zmiażdżonego czosnku wykorzystywane do aromaterapii. Jak zrobić swój Gałganek Aliny? Kilka ząbków czosnku należy zmiażdżyć i rozdrobnić, dzięki czemu substancje zawarte w olejku czosnkowym uwolnią się w powietrze i zaczną działać na katar i zatoki. Do ząbków czosnku można dodać również kilka plastrów cebuli, cebula podobnie jak czosnek zawiera alline, która w momencie rozdrobnienia ulega przemianie do allicyny. Rozdrobniony czosnek i cebulę najlepiej zawinąć w dzianinową gazę lub gaziki, materiał ten dobrze zabezpieczy czosnek, ale jest również bardzo przewiewny, dzięki czemu pozwoli uwalniać czosnkowi swoją moc, a następnie przewiązać sznurkiem lub gumką recepturką. Gałganek Aliny ma bardzo intensywny zapach, dlatego najlepiej zawiesić go w odległości 2-3 metrów, ostrożność trzeba zachować szczególnie w przypadku małych dzieci i nadreaktywności oskrzeli czy dusznościach. Gałganek działa, póki pachnie, gdy przestaje wydzielać zapach, czosnek należy wymienić.

W Polsce 11 milionów cierpi na nadciśnienie tętnicze, a nawet 18% ma zaburzenia gospodarki lipidowej — na rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego i hipercholesterolemii w naszym kraju wpływ ma przede wszystkim niewystarczająca świadomość społeczna, złe nawyki żywieniowe i niezdrowy tryb życia. 

• Zmniejszaniu aktywności enzymu ACE (enzymowi konwertującemu angiotensynę);
• blokowaniu kanałów wapniowych;
• zwiększanie wytwarzania tlenku azotu, siarkowodoru i bradykininy;
• zmniejszanie wrażliwości tkanek na katecholaminy.

• działa wazoprotekcyjnie (czyli ochronnie wobec naczyń krwionośnych) i antyagregacyjnie (zapobiega tworzeniu zakrzepów), przez co zapobiega miażdżycy tętnic;
• obniża ciśnienie tętnicze krwi (skurczowe i rozkurczowe, poprawia przepływ krwi u pacjentów ze zmianami wieńcowymi);
• reguluje profil lipidowy, obniżając stężenie lipidów we krwi (zarówno allicyna jak i ajoen zawarte w czosnku hamują syntezę cholesterolu, w efekcie czego czosnek obniża poziom cholesterolu we krwi);
• Wpływa pozytywnie na skład mikroflory jelit, działa leczniczo w dysbiozach — stosowanie czosnku wpływa na poprawę mikrobioty — zwiększa jej różnorodność biologiczną, wzrasta liczba gatunków Lactobacillus i Clostridia (w przeprowadzonych badaniach efekt odnotowano już po 3 miesiącach suplementacji czosnkiem);
• działa przeciwdrobnoustrojowo wobec patogenów wywołujących próchnicę i zapalenia przyzębia — Porphyromonas gingivalis, Aggregatibacter actinomycetemcomitans i Streptococcus mutans;
• wykazuje silne działanie przeciwbakteryjne — wobec wielu bakterii gram dodatnich i gram ujemnych, a nawet wobec niektórych szczepów antybiotykoopornych;
• wykazuje działanie przeciwzakrzepowe — działa antyagregacyjnie;
• zapobiega rozwojowi nowotworów, działa antyoksydacyjnie (działa neutralizująco na wolne rodniki, chelatująco na jony miedzi i żelaza). 

Czosnek w tabletkach, suplementacja

Na rynku istnieje wiele preparatów zawierających substancje czynne czosnku, przy wyborze preparatu należy zwrócić uwagę na zawartość substancji czynnych — preparat powinien zawierać co najmniej 6-10 mg alliny w dziennej dawce (odpowiada to 3-5 mg allicyny — tyle zazwyczaj zawierają 1-2 ząbki czosnku). Suplementy z czosnkiem znajdują zastosowanie w leczeniu i wspomaganiu leczenia zakażeń bakteryjnych, grzybiczych, wirusowych i pasożytniczych. Stosowanie zalecane jest również w okresach obniżonej odporności i wzmożonych zachorowań. 
Jeśli chcemy wykorzystać czosnek jako wsparcie naszej zbilansowanej diety, ale nie jesteśmy zwolennikami jego intensywnego, palącego smaku i zapachu, warto rozważyć włączenie do diety kiszonego czosnku. Kiszony czosnek jest lżejszy dla żołądka, a przede wszystkim smakuje łagodniej i mniej śmierdzi, a dzięki procesowi fermentacji wartości odżywcze czosnku są potęgowane. 

Stosując preparaty czosnku należy zachować szczególną ostrożność w przypadku stosowania leków działających antykoagulacyjnie, gdyż może to prowadzić do nasilenia i wystąpienia krwawienia, a także u kobiet karmiących piersią, ponieważ związki siarki zawarte w czosnku przechodzą do mleka kobiety karmiącej. 
Czosnku nie powinno się również stosować w przypadku gorączki w przebiegu zapalenia płuc oraz podczas zaawansowanego zapalenia nerek czy ostrych zapaleniach jelit, gdyż może zaostrzać przebieg choroby. U dzieci należy zwrócić uwagę na stosowanie mniejszych dawek, nie powinien być on również podawany niemowlakom poniżej 10 miesięcy życia.

1. Surma S., Romańczyk M., Czerniuk M., Filipiak K. (2021). Czosnek a nadciśnienie tętnicze i hipercholesterolemia. Przegląd literatury i badań klinicznych. Folia Cardiologica. Vol. 16, Nr 5, s. 303-310. 
2. Majewski M. (2014). Allium Sativum: Facts and myths regarding human health. Rocz Panstw Zakl Hig. Vol. 65, Nr 1, s. 1-8. 
3. Lis I., Bogdański P., Nowak G. (2013). Zastosowanie czosnku w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego. Forum Zaburzeń Metabolicznych. Vol. 4, Nr 4, s. 210-215. 
4. „Ząbek mocy” – przepis na kiszony czosnek by Pan Tabletka
5. Błażejewska A., Dacyna N., Trzaska M., Kobylińska A. (2016). Właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze ekstraktów roślinnych oraz ich zastosowanie w stomatologii — przegląd piśmiennictwa. Stomatologia Współczesna. Vol. 23, Nr 2, s. 54-57. 
6. Dymarska E., Grochowalska A., Krauss H., Chęcińska-Maciejewska Z. (2016). Naturalne modyfikatory odpowiedzi immunologicznej. Probl Hig Epidemiol. Vol. 97, Nr 4, s. 297-307. 
7. „Gałganek Aliny” – czosnkowy przepis na katar i zatoki od Pana Tabletki
8. Ulanowska M., Olas B. (2021). Fitozwiązki — ważne składniki suplementów diety oraz ich wpływ na zdrowie człowieka. KOSMOS PROBLEMY NAUK BIOLOGICZNYCH. Vol. 70, Nr 1, s. 103-114.