Nadwrażliwość pokarmowa a alergia – różnice i podobieństwa

4.4

Ocena klientów: 7 ocen

Z artykułu dowiesz się:

Co to jest alergia pokarmowa?
Co to jest nadwrażliwość pokarmowa?
Jak odróżnić nadwrażliwość od alergii?
Diagnostyka alergii natychmiastowej
Diagnostyka alergii o opóźnionej reakcji- nadwrażliwości pokarmowych
Jak postępować z alergią i nadwrażliwościami pokarmowymi

sprawdź też:

Dieta eliminacyjna w nadwrażliwościach pokarmowych: jak przeprowadzić ją krok po kroku?
Żywność fermentowana i wellbeing: Jak naturalne probiotyki wspierają zdrowie jelit i samopoczucie
Rola probiotyków i prebiotyków w profilaktyce i leczeniu otyłości

Data publikacji: 2025-01-08

Data aktualizacji: 2025-01-08

W ostatnim czasie zauważasz reakcje po spożyciu niektórych pokarmów? Nie jesteś w tym sam! Problemy zdrowotne związane z reakcjami organizmu na spożywane pokarmy są coraz częściej diagnozowane. Najczęściej nadmierne reakcje organizmu na pokarmy są spowodowane przez alergie i nadwrażliwości pokarmowe. Choć terminy „alergia” i „nadwrażliwość pokarmowa” bywają używane zamiennie, w rzeczywistości opisują różne mechanizmy immunologiczne. Dlatego też warto poznać różnice i podobieństwa między alergią natychmiastową IgE-zależną a nadwrażliwością pokarmową, czyli alergią o opóźnionej reakcji IgG-zależną. Pomoże to wprowadzić odpowiednią diagnostykę, a następnie wdrożyć postępowanie, które ma na celu wyeliminowanie objawów i poprawę ogólnego stanu zdrowia.

Co to jest alergia pokarmowa?

Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na białka pokarmów. W normalnych warunkach, kiedy układ immunologiczny działa poprawnie, organizm nie reaguje na cząsteczki białek znajdujące się w pokarmie tzw. antygeny pokarmowe. Wśród alergii pokarmowych możemy wyróżnić alergie natychmiastową, jak i o opóźnionej reakcji, zwaną również nadwrażliwością pokarmową.

Alergia natychmiastowa, IgE-zależna, to reakcja układu immunologicznego, która zachodzi w wyniku kontaktu organizmu z alergenem. Mechanizm ten opiera się na aktywacji przeciwciał klasy IgE, które rozpoznają specyficzne białka zawarte w pokarmach, pyłkach, sierści zwierząt czy lateksie. Po pierwszym kontakcie z alergenem układ odpornościowy produkuje przeciwciała IgE, które przyłączają się do komórek tucznych i bazofilów. Przy kolejnym kontakcie z tym samym alergenem dochodzi do uwolnienia mediatorów stanu zapalnego, takich jak histamina, co powoduje wystąpienie objawów.

Objawy alergii IgE-zależnej

Alergia natychmiastowa, charakteryzuje się szybkim pojawieniem objawów od momentu zetknięcia się organizmu z alergenem. Może objawiać się już w kilka minut po spożyciu alergenu. Najczęstsze objawy alergii natychmiastowej to:

Pokrzywka;
obrzęki;
kichanie i katar alergiczny;
duszność i astma;
bóle brzucha, biegunki, nudności;
w skrajnych przypadkach reakcja anafilaktyczna, która może zagrażać życiu.

Do najczęstszych alergenów pokarmowych, czyli produktów spożywczych będących powodem wystąpienia alergii natychmiastowej należą: mleko krowie, jaja, orzechy, ryby, skorupiaki, pszenica oraz soja.

Co to jest nadwrażliwość pokarmowa?

W nadwrażliwości pokarmowej, czyli alergii o opóźnionej reakcji IgG-zależnej, podobnie jak w alergii natychmiastowej organizm rozpoznaje cząsteczki pokarmowe, jako elementy obce dla ustroju i potencjalnie szkodliwe. W tym przypadku jednak organizm wytwarza przeciwciała klasy IgG w odpowiedzi na obecność białek w pożywieniu. Bezpośredniej przyczyny rozwoju nadwrażliwości pokarmowych dopatruje się we wzroście przepuszczalności bariery jelitowej w konsekwencji rozluźnienia ścisłych połączeń pomiędzy enterocytami. To powoduje utratę selektywnej przepuszczalności, dzięki której możliwe jest dostarczenie niezbędnych odżywczych substancji ze światła jelita do krwiobiegu, a zatrzymywanie w jelicie zbędnych resztek. W takim przypadku dochodzi do przenikania ze światła jelit do krwiobiegu niewłaściwie rozłożonych cząstek pokarmowych. Prowadzi to do aktywacji reakcji immunologicznej, takiej, do której dochodzi w przypadku fizjologicznej reakcji układu odpornościowego na szkodliwe patogeny. Taka reakcja kończy się pojawieniem się stanów zapalnych, który może obejmować różne narządy i układy. Natomiast w sytuacji permanentnego narażenia na antygen pokarmowy, będący stałym elementem jadłospisu, stan zapalny przyjmuje postać przewlekłą, prowadząc do pogorszenia funkcjonowania układów jak i całego organizmu.

Nadwrażliwość pokarmowa, charakteryzuje się opóźnioną reakcją układu immunologicznego na spożywane pokarmy. Oznacza to, że reakcja ta może rozwijać się przez wiele godzin lub nawet dni, co znacznie utrudnia powiązanie objawów z konkretnym spożytym pokarmem.

Objawy nadwrażliwości pokarmowej

Objawy nadwrażliwości pokarmowej są zróżnicowane i mogą obejmować:

Przewlekłe zmęczenie;
bóle głowy i migreny;
problemy skórne, takie jak trądzik czy egzema;
dolegliwości trawienne: wzdęcia, zaparcia, biegunki;
bóle stawów i mięśni;
zaburzenia snu.

Ze względu na ich niespecyficzny charakter, często są one mylone z innymi schorzeniami.

Jak odróżnić nadwrażliwość od alergii natychmiastowej?

Podstawową różnicą między alergią IgE-zależną, a nadwrażliwością IgG-zależną jest czas pojawienia się objawów i mechanizm ich powstawania. W przypadku alergii IgE-zależnej objawy występują niemal natychmiast po kontakcie z alergenem, co pozwala na szybkie zidentyfikowanie przyczyny. Z kolei w nadwrażliwości IgG-zależnej reakcja może pojawić się po 24–72 godzinach od spożycia określonego pokarmu, co znacząco utrudnia identyfikację szkodliwego składnika diety.

Kluczowe różnice:

Czas reakcji: IgE – natychmiastowa, nawet już po kilku minutach od kontaktu z alergenem; IgG – opóźniona nawet do 24–72 godzinach od spożycia określonego pokarmu;
typ objawów: IgE – ostre i intensywne, najczęściej jelitowe, skórne lub oddechowe; IgG – przewlekłe i niespecyficzne mogące obejmować różne układy i narządy;
mechanizm immunologiczny: IgE – wytwarzanie przeciwciał IgE, aktywacja komórek tucznych; IgG – reakcja na kompleksy immunologiczne, pojawienie się stanów zapalnych;
najczęstsze alergeny: IgE- orzechy, mleko, jaja, ryby, owoce morza; IgG- najczęściej na produkty codziennie stosowane, takie jak nabiał, pszenica, drożdże, jaja, niektóre warzywa i owoce.

Podejrzenie występowania jednej z tych alergii powinno wiązać się z wykonaniem odpowiedniej diagnostyki, dzięki której możliwe jest podjęcie odpowiedniego działania łagodzącego objawy.

Diagnostyka alergii natychmiastowej

Diagnostyka alergii natychmiastowej opiera się na szczegółowym wywiadzie lekarskim, ale przede wszystkim na testach skórnych i z krwi.

Testy skórne (punktowe) polegają na naniesieniu na skórę kropli roztworu zawierającego alergen i nakłuciu skóry w tym miejscu. Jeśli pojawi się zaczerwienienie i obrzęk, wynik testu uznaje się za pozytywny. Natomiast w badaniu krwi określa się poziom przeciwciał IgE specyficznych dla danego alergenu. Jest to metoda bezpieczna i skuteczna, szczególnie u osób z ciężkimi reakcjami alergicznymi. Jednakże w przypadku testów, zarówno skórnych, jak i z krwi na wykrycie przeciwciał IgE dla specyficznych antygenów, ich specyficzność bywa niska w odniesieniu do objawów klinicznych. Oznacza to, że około połowa osób z pozytywnymi wynikami może tolerować pokarm bez reakcji.

W związku z tym bardziej polecane są testy molekularne z krwi. W testach molekularnych oznaczane są przeciwciał IgE na pojedyncze cząsteczki (molekuły) alergenu obecne w ekstraktach alergenów. Dzięki temu testy alergiczne molekularne umożliwiają bardziej wiarygodną identyfikację pacjentów z alergią, u których rozwiną się reakcje ogólnoustrojowe po ekspozycji na alergen oraz reakcje krzyżowe. Wyniki takich testów pomagają lekarzowi w podjęciu decyzji odnośnie leczenie i ewentualnego odczulania pacjenta.

Diagnostyka alergii o opóźnionej reakcji IgG-zależnych – nadwrażliwości pokarmowych

Wykrycie nadwrażliwości IgG-zależnej bez wdrożenia specjalistycznej diagnostyki jest często niemożliwe, ponieważ objawy występują z opóźnieniem i są niespecyficzne. W związku z tym, w przypadku podejrzenia nadwrażliwości polecane są badania na nadwrażliwości pokarmowe z krwi.

Badania polegają na analizie surowicy krwi w celu wykrycia podwyższonego poziomu przeciwciał IgG specyficznych dla różnych produktów spożywczych. Wynik testu wskazuje, które pokarmy mogą być potencjalnie odpowiedzialne za pojawienie się stanów zapalnych w organizmie i wywoływanie objawów.

Jak postępować z alergią i nadwrażliwościami pokarmowymi?

Leczenie alergii i nadwrażliwości pokarmowych, mimo że związane jest ze zmianą diety, a dokładniej z eliminacją pewnych produktów, w pewnym stopniu różnią się od siebie.

Postępowanie w alergii IgE-zależnej

W przypadku alergii natychmiastowej kluczowe jest całkowite unikanie alergenów. Często wprowadzane są również leki przeciwalergiczne — przeciwhistaminowe oraz kortykosteroidy w celu złagodzenia objawów. Natomiast osoby z ciężkimi reakcjami alergicznymi, zwłaszcza anafilaksją, powinny zawsze mieć przy sobie adrenalinę w autostrzykawce.

Postępowanie w nadwrażliwości IgG-zależnej

Podstawą leczenia jest dieta eliminacyjna, polegająca na czasowym wykluczeniu produktów powodujących reakcje immunologiczne, a następnie ich stopniowym wprowadzaniu po wcześniejszej prowokacji. Ważne jest, aby dieta zarówno w etapie eliminacji, jak i prowokacji była zbilansowana i dostarczała wszystkich niezbędnych składników odżywczych. W niektórych przypadkach pomocne może być również zastosowanie probiotyków. Probiotyki to żywe bakterie, które stosowane w odpowiednich ilościach wspierają mikroflorę jelitową, a tym samy wywierają korzystne działanie na organizm człowieka. Stosowanie probiotyków oraz suplementów wspomagających regenerację błony śluzowej jelit, wspomaga przywrócenie szczelności jelit co stanowi główne działanie w zahamowaniu procesu powstawania nadwrażliwości pokarmowych.

Wsparcie dietetyczne i monitorowanie

W przypadku alergii czy nadwrażliwości pokarmowych polecana jest konsultacja z dietetykiem w celu omówienia schematu postępowania w diecie eliminacyjnej. Jest to istotne w kontekście uniknięcia niedoborów żywieniowych. W przypadku dzieci i osób starszych szczególną uwagę należy zwrócić na zapewnienie odpowiedniej ilości białka, wapnia, a także innych składników odżywczych, w tym witamin.

Podsumowanie
Zarówno alergia IgE-zależna, jak i nadwrażliwość pokarmowa IgG-zależna są istotnymi problemami zdrowotnymi, które mogą znacząco obniżyć jakość życia. Pomimo podobieństw w postaci objawów ze strony układu pokarmowego, oddechowego czy skóry, różnią się mechanizmem powstawania, czasem wystąpienia reakcji oraz sposobem diagnostyki. Świadomość tych różnic jest kluczowa dla skutecznego leczenia i poprawy komfortu życia pacjentów.

Bibliografia:

1.Frank M, Szachta P, Gałęcka M, Ignyś I. Alergia pokarmowa IgG-zależna i jej znaczenie w otyłości i cukrzycy typu 2. Forum Zaburzen Metabolicznych 2014, vol. 5, no. 3, 108–114.
2.Peters RL, Krawiec M, Koplin JJ, Santos AF. Update on food allergy. Pediatr Allergy Immunol. 2021 May;32(4):647-657. doi: 10.1111/pai.13443. Epub 2021 Jan 21. PMID: 33370488; PMCID: PMC8247869.
3. Barni S, Liccioli G, Sarti L, Giovannini M, Novembre E, Mori F. Immunoglobulin E (IgE)-Mediated Food Allergy in Children: Epidemiology, Pathogenesis, Diagnosis, Prevention, and Management. Medicina (Kaunas). 2020 Mar 4;56(3):111. doi: 10.3390/medicina56030111. PMID: 32143431; PMCID: PMC7142605.

Autor
Mgr Anna Szcześniak
Absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu na kierunku Dietetyka. Dietetyk Instytutu Mikroekologii w Poznaniu, specjalizuje się w układaniu diet eliminacyjno-rotacyjnych i low FODMAP. W swojej praktyce wykorzystuje wiedzę z zakresu wpływu mikrobioty jelit na organizm człowieka. Interesuje się także wpływem diety na choroby cywilizacyjne, IBS oraz SIBO. Edukację żywieniową pacjenta traktuje jako kluczowy element opieki dietetycznej.