Dieta eliminacyjna w nadwrażliwościach pokarmowych: jak przeprowadzić ją krok po kroku?

5.0

Ocena klientów: 3 ocen

Z artykułu dowiesz się:

Co to jest nadwrażliwość pokarmowa?
Jak diagnozuje się nadwrażliwość pokarmową?
Dieta eliminacyjna w nadwrażliwościach pokarmowych
Zamienniki najczęściej eliminowanych produktów
Dieta eliminacyjna na jakiś czas czy na całe życie?
Wsparcie dietetyka w diecie eliminacyjnej
Jak dodatkowo wesprzeć organizm w diecie eliminacyjnej?

sprawdź też:

1. Żywność fermentowana i wellbeing: Jak naturalne probiotyki wspierają zdrowie jelit i samopoczucie

2. IMO- co robić?

3. Mind-gut connection. Jak zdrowie jelit wpływa na wellbeing i codzienne funkcjonowanie?

Data publikacji: 2024-12-20

Data aktualizacji: 2024-12-20

Dieta eliminacyjna w nadwrażliwościach pokarmowych: jak przeprowadzić ją krok po kroku?
Nadwrażliwości pokarmowe to problem, który dotyka coraz większej liczby osób. W odróżnieniu od klasycznych alergii IgE-zależnych, które objawiają się natychmiastowymi reakcjami, nadwrażliwości pokarmowe, czyli alergie o opóźnionej reakcji IgG-zależnej, mogą dawać subtelniejsze, ale równie dokuczliwe symptomy. Dieta eliminacyjna jest kluczowym narzędziem terapeutycznym w radzeniu sobie z tym problemem. W tym artykule dowiesz się jak krok po kroku, prawidłowo przeprowadzić dietę eliminacyjną, uwzględniając jej diagnozę, planowanie, przebieg i długoterminowe efekty.

Co to są nadwrażliwości pokarmowe?

Nadwrażliwości pokarmowe o opóźnionej reakcji IgG-zależnej to reakcja układu immunologicznego, w której organizm nieprawidłowo reaguje na białka spożywanych pokarmów. W przeciwieństwie do alergii IgE-zależnych, które wywołują natychmiastowe reakcje (np. obrzęk, wysypkę, trudności w oddychaniu), nadwrażliwości IgG-zależne manifestują się z opóźnieniem od kilku godzin do nawet kilku dni po spożyciu problematycznego pokarmu. Symptomy mogą obejmować:

Problemy żołądkowo-jelitowe (np. wzdęcia, biegunki, zaparcia);
migreny i bóle głowy;
zmęczenie i osłabienie;
problemy skórne (np. trądzik, egzema);
zaburzenia nastroju (np. depresja, niepokój).

Mechanizm działania nadwrażliwości IgG-zależnych

W przebiegu nadwrażliwości pokarmowych organizm uznaje białka niektórych pokarmów za "wrogie" i w konsekwencji czego dochodzi do pobudzenia układu odpornościowego do obrony przed nimi. Następuje produkcja przeciwciał IgG, a następnie tworzone są kompleksy immunologiczne, które osadzają się w różnych tkankach, wywołując stany zapalne. Takie reakcje są przewlekłe i często dają niejednoznaczne dolegliwości, co utrudnia ich diagnozę i identyfikację wyzwalaczy.

Jak diagnozuje się nadwrażliwość pokarmową?

Nadwrażliwości pokarmowe ze względu na wydłużony czas rozwoju i niespecyficzność objawów trudne są do rozpoznania gołym okiem. W celu diagnostyki alergii o opóźnionej reakcji IgG-zależnej wykonuje się testy z krwi (badanie ImuPro). Polegają one na oznaczeniu swoistych przeciwciał IgG w surowicy krwi przeciw alergenom pokarmowym, czyli białkom zawartym w różnych produktach. Badanie ImuPro na nadwrażliwości pokarmowe dostępne jest w różnych wariantach, które różnią się ilością badanych składników pokarmowych. Ważne, aby dobrać panel badania w taki sposób, aby zawierał jak najwięcej produktów, które są spożywane, a jak najmniej tych, z którymi nie ma organizm kontaktu. Na podstawie takiego badania otrzymuje się informacje, które produkty powodują nadwrażliwość pokarmową i należy wyeliminować z diety.
Wykonanie badań diagnostycznych tak naprawdę stanowi pierwszy krok do podjęcia działania, które ma na celu złagodzenie objawów. Kolejnym, kluczowym etapem jest odpowiednie zastosowanie diety eliminacyjnej na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Dieta eliminacyjna w nadwrażliwościach pokarmowych

Postępowanie w nadwrażliwościach pokarmowych po wykonaniu badań diagnostycznych sprowadza się do zastosowania diety eliminacyjnej, która powinna być czasowa i odpowiednio zbilansowana. Składa się z 3 etapów.

I etap-eliminacja pokarmów

Etap eliminacji powinien trwać od 5 do 8 tygodni. W tym czasie należy skrupulatnie unikać wszystkich produktów powodujących nadwrażliwości pokarmowe. Dlatego, aby ten etap był przeprowadzony skutecznie warto:

Zrobić listę produktów do wykluczenia na podstawie wyników testów;
zrobić listę produktów dozwolonych do spożycia, uwzględniając alternatywy, czyli zamienniki do wykluczonych składników, np. mleko roślinne zamiast krowiego, mąka gryczana zamiast pszennej;
sprawdzać etykiety produktów, pod kątem ukrytych składników, które należy eliminować. Należy zwracać uwagę na główne składniki zawarte w składzie produktu. Nie zwracać uwagi na produkty, które mogą być zawarte w produkcie w śladowych ilościach;
gotować samodzielnie, by mieć kontrolę nad składnikami, których nie możemy stosować. Jedzenie w restauracjach lub zamawianie jedzenia na wynos wiąże się z ryzykiem, że w danym posiłku znajdzie się produkt, który należy eliminować;
Planować posiłki. W tym celu warto rozpisać sobie jadłospis, na poszczególne dni i posiłki. Pomoże to w uniknięciu niepotrzebnego stresu z brakiem pomysłu na jedzenie i zapewni różnorodność.

Podczas etapu prowokacji ważne jest zachowanie urozmaicenia diety. W tym pomocne jest stosowanie się do zasady 4-dniowej rotacji. Ma ona na celu zwiększenie różnorodności stosowanych produktów, przy jednoczesnej eliminacji i tym samym niedopuszczenie do rozwoju nowych nadwrażliwości pokarmowych. Przykładowo jeśli bezpiecznym i dozwolonym produktem jest ryż, to stosując go 1. dnia, kolejnym dniem, w którym można go zjeść, jest dzień 5. (patrz tab. 1).
Tab. 1. Przykładowy podział produktów w diecie rotacyjnej.

	Dzień 1	Dzień 2	Dzień 3	Dzień 4	Dzień 5
Ryż	ü	û	û	û	ü
Kasza jaglana	û	ü	û	û	û
Komosa ryżowa	û	û	ü	û	û
Kasza gryczana	û	û	û	ü	û

Etap II: Ponowne wprowadzanie pokarmów

Po 5-8 tygodniach stosowania fazy eliminacyjno-rotacyjnej następuje etap prowokacji, czyli stopniowe wprowadzanie wykluczonych produktów. Należy to robić według następujących zasad:
1. Prowokować produkt pojedynczo.
2. Prowokacja powinna się odbywać w systemie 4- dniowym. Pierwszego dnia produkt prowokowany należy spożywać w umiarkowanych ilościach przez cały dzień. Następnie przez kolejne trzy dni nie je się tego produktu, a jedynie obserwuje czy pojawiły się dolegliwości takie jak ból brzucha, biegunkę, migreny lub nastąpił wzrost masy ciała z dnia na dzień, o ok. 1 kg.
3. Prowadzić dzienniczek prowokacji z uwzględnieniem daty prowokacji, pomiarów masy ciała oraz objawów.
4. W przypadku reakcji – wycofać produkt na okres roku i zanotować w dzienniczku prowokacji, kiedy ma nastąpić ponowna prowokacja.
5. W przypadku baraku reakcji- uznać, że produkt jest tolerowany. Produkt, który pozytywnie przeszedł prowokację, można wprowadzić do diety, jednak nie częściej niż 2 razy w tygodniu.

Dlaczego należy zwracać uwagę na masę ciała podczas prowokacji?

Powrót stanu zapalnego powoduje zatrzymywanie wody w organizmie, a to z kolei zwiększenie masy ciała. Jeśli w ciągu jednej nocy masa ciała wzrośnie powyżej 1 kg, świadczy to o nawrocie stanu zapalnego.
Tab. 2. Schemat prowokacji na przykładzie wybranego produktu.

Dzień 1	Dzień 2	Dzień 3	Dzień 4
Sprawdzenie masy ciała (rano)	Sprawdzenie masy ciała (rano)	Sprawdzenie masy ciała (rano)	Sprawdzenie masy ciała (rano)
Prowokacja jajkiem do każdego posiłku	û	û	û
Obserwacja objawów	Obserwacja objawów	Obserwacja objawów	Obserwacja objawów

Etap III: Stabilizacja diety

Etap stabilizacji diety następuje po etapie prowokacji i trwa rok. W tym momencie już jest wiadomo, które produkty są tolerowane, a które powodują dolegliwości i należy eliminować. W związku z tym ten etap zakłada stosowanie diety zawierającej wszystkie produkty tolerowane, a eliminację produktów, które nie przeszły pozytywnie prowokacji, oczywiście z zachowaniem zasad zdrowej i urozmaiconej diety. Faza stabilizacji kończy się ponowną prowokacją produktów eliminowanych przez rok z diety. Po tym czasie pacjent wraca do żywienia standardowego. Rok fazy stabilizacji, w której warto również stosować rotację produktów dozwolonych, pomaga nauczyć się jak urozmaicać dietę, nie doprowadzić do monotonii i powstania nowych alergii.

Zamienniki najczęściej eliminowanych produktów

W fazie eliminacyjno-rotacyjnej najtrudniejsze zazwyczaj jest znalezienie odpowiednich zamienników dla produktów, które są wykluczane. Jest to jednak kluczowy czynnik, aby uniknąć niedoborów składników odżywczych i zachować różnorodność w codziennym jadłospisie. Do najczęściej eliminowanych produktów zalicza się: mleko, jaja i gluten.

Zamienniki mleka i nabiału
Mleko i produkty mleczne są jednymi z najczęściej eliminowanych składników w diecie eliminacyjnej. Jednak na rynku, dostępnych jest wiele roślinnych alternatyw, które mogą z powodzeniem zastąpić mleko krowie i produkty mleczne:

Napój migdałowy – delikatny w smaku, doskonały do kawy i deserów;
napój i mleczko kokosowe – o bogatym smaku, idealne do dań kuchni azjatyckiej, zup i deserów;
napój owsiany – kremowy i neutralny w smaku, świetny do pieczenia i płatków śniadaniowych;
napój sojowy – bogaty w białko, nadaje się do kawy, smoothie i gotowania;
jogurty roślinne (np. na bazie kokosa, migdałów czy soi) jako zamiennik klasycznego jogurtu;
sery wegańskie (np. na bazie orzechów nerkowca, migdałów lub kokosa);
śmietanka kokosowa lub sojowa jako alternatywa do sosów i deserów;
masło klarowane (ghee) – w zamian za klasyczne masło.

Zamienniki jaj

Jaja pełnią wiele funkcji w kuchni, od spajania składników po nadawanie puszystości wypiekom. Na szczęście istnieje wiele roślinnych alternatyw, które mogą zastąpić jaja w różnych przepisach:
Do wypieków:

Mielone siemię lniane lub nasiona chia – wymieszaj 1 łyżkę zmielonych nasion z 3 łyżkami wody, aby uzyskać konsystencję „jajka”;
puree z banana – nadaje wilgotność i słodki smak (idealne do ciast i muffinek);
puree z dyni lub jabłek – świetne do ciast, ciastek i naleśników.

Do panierowania:

Mieszanka mąki (np. z ciecierzycy) i wody jako zamiennik jajka w panierkach;
napoje roślinne lub jogurt roślinny jako baza do obtaczania składników;

Do omletów i jajecznicy:

Tofu – rozgniecione i przyprawione kurkumą, czarną solą (kala namak) i przyprawami jako alternatywa dla jajecznicy;
mąka z ciecierzycy – używana do przygotowania omletów bez jajek.

Zamienniki glutenu

Gluten to białko obecne w pszenicy, jęczmieniu i życie, które często stanowią podstawę diety. Na szczęście istnieje wiele bezglutenowych alternatyw:

Mąki bezglutenowe:

Mąka ryżowa – neutralna w smaku, dobra do wypieków i naleśników;
mąka kokosowa – o intensywnym smaku, nadaje się do deserów (wymaga większej ilości płynów);
mąka migdałowa – bogata w białko i zdrowe tłuszcze, idealna do wypieków;
mąka z ciecierzycy – doskonała do naleśników, placków i pieczywa;
mąka ziemniaczana i skrobia kukurydziana – stosowane jako zagęszczacze w sosach i zupach.

Pieczywo i makarony:

Chleb i bułki bezglutenowe – dostępne w większości sklepów, często na bazie mąki ryżowej, kukurydzianej, jaglanej lub gryczanej;
makarony bezglutenowe – z mąki ryżowej, kukurydzianej, gryczanej lub soczewicy;

Zagęszczanie i panierowanie:

Skrobia ziemniaczana lub tapioka – do zagęszczania sosów i zup;
bułka tarta bezglutenowa – do panierowania.

Dieta eliminacyjna na jakiś czas czy na całe życie?

Celem diety eliminacyjnej jest nie tylko identyfikacja problematycznych pokarmów, ale także regeneracja układu pokarmowego i zmniejszenie stanów zapalnych, przy jednoczesnym dążeniu do przywrócenia do diety produktów eliminowanych. W wielu przypadkach, po kilkutygodniowym okresie eliminacji i odpowiedniej regeneracji organizmu, możliwe jest ponowne włączenie niektórych produktów, dlatego u większości osób dieta eliminacyjna uważana jest za narzędzie tymczasowe. Jednak niekiedy reakcje na niektóre produkty są silne i nieustępliwe i w tym przypadku może być konieczne długotrwałe wykluczenie produktów z diety.

Wsparcie dietetyka w diecie eliminacyjnej

Dieta eliminacyjna jest procesem złożonym i trudnym, zazwyczaj ze względu na sporą ilość produktów eliminowanych z diety. Często dieta eliminacyjna związana jest ze stresem i niepokojem, co można jeść, czym zastępować wyeliminowane produkty. W związku z tym zaczynając dietę eliminacyjną, warto skonsultować się z dietetykiem, który wesprze w całym procesie zarówno eliminacji, prowokacji jak i stabilizacji diety.

Korzystając z pomocy dietetyka, można liczyć na szczegółowe wyjaśnienie poszczególnych faz diety, a także zdobyć informacje na temat zamienniki produktów, które można zastosować. To pomoże utrzymać zbilansowaną i pełnowartościową dietę pomimo wielu wykluczeń. Dodatkowo będąc pod opieką dietetyka, można zdecydować się na pomoc w ułożeniu jadłospisu. Taki jadłospis jest dopasowywany do potrzeb pacjenta z uwzględnieniem indywidualnych preferencji smakowych i ograniczeń zdrowotnych, w tym ograniczeń związanych z nadwrażliwościami pokarmowymi. Taka współpraca może zdecydowanie obniżyć stres związany ze stosowaniem diety eliminacyjnej i niepokoju związanego z niedoborami żywieniowymi, które mogą wystąpić w konsekwencji nieprawidłowo stosowanej diety eliminacyjnej.

Jak wybrać odpowiedniego specjalistę?

Przy wyborze dietetyka warto zwrócić uwagę na jego doświadczenie w pracy z osobami z nadwrażliwościami pokarmowymi, alergiami, nietolerancjami, a także w układaniu diet eliminacyjno-rotacyjnym. Dodatkowo warto również sprawdzać rekomendacje innych pacjentów.

Jak dodatkowo wesprzeć organizm w diecie eliminacyjnej?

Dieta eliminacyjna to główny czynnik, który należy zastosować po wykryciu nadwrażliwości pokarmowych. Jednak w trakcie jej stosowania warto również zadbać o uszczelnienie bariery jelitowej. To właśnie jej nieszczelność i zaburzenia mikrobioty jelitowej, bezpośrednio wpływają na powstanie nadwrażliwości pokarmowych. W celu przywrócenia równowagi mikrobiologicznej w jelitach i tym samym uszczelnienie nabłonka jelitowego należy zastosować probiotykoterapię. Najskuteczniejsza probiotykoterapia to ta indywidualnie dopasowana do: stanu mikrobioty jelit, występujących dolegliwości i wywiadu zdrowotnego. Propozycję takiej terapii probiotycznej można uzyskać wykonując badanie mikrobioty jelit. Badanie to jest nieinwazyjne, wykonywane z jednej próbki kału.

Podsumowanie

Dieta eliminacyjna to skuteczne narzędzie w walce z nadwrażliwościami pokarmowymi. Wymaga jednak staranności, wiedzy i niekiedy wsparcia specjalistycznego. Poprawne przeprowadzenie diety może przynieść ulgę w objawach i poprawić jakość życia. Pamiętaj, że kluczem do sukcesu jest indywidualne podejście, cierpliwość i konsekwencja. W razie wątpliwości zawsze warto skonsultować się z dietetykiem, który wytłumaczy cały proces diety eliminacyjnej, a w razie potrzeby pomoże w ustaleniu odpowiednio zbilansowanego odżywczo jadłospisu.

Autor
Mgr Anna Szcześniak
Absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu na kierunku Dietetyka. Dietetyk Instytutu Mikroekologii w Poznaniu, specjalizuje się w układaniu diet eliminacyjno-rotacyjnych i low FODMAP. W swojej praktyce wykorzystuje wiedzę z zakresu wpływu mikrobioty jelit na organizm człowieka. Interesuje się także wpływem diety na choroby cywilizacyjne, IBS oraz SIBO. Edukację żywieniową pacjenta traktuje jako kluczowy element opieki dietetycznej.