Bakterie Clostridium - czym grozi ich obecność w jelitach?

Clostridium - ogólna charakterystyka

Clostridium to rodzaj beztlenowych bakterii z typu Firmicutes obejmujący około 100 gatunków. Bakterie te wytwarzają przetrwalniki, dzięki czemu są w stanie przetrwać niekorzystne warunki. Mają również zdolność wiązania azotu z atmosfery.

Część gatunków z tego rodzaju jest silnie chorobotwórcza, gdyż wytwarzają silnie działające toksyny (np. jad kiełbasiany). Za najgroźniejsze dla zdrowia gatunki uważa się Clostridium difficile, Clostridium botulinum, Clostridium perfringens, Clostridium tetani i Clostridium sordellii.

Bakterie Clostridium wykorzystuje się również jako wskaźnik czystości wód naturalnych. Obecność w wodach przetrwalników Clostridium przy jednoczesnym braku E. coli świadczy o znacznym zanieczyszczeniu wód w przeszłości.

Czy w moich jelitach żyją Clostridium?

Odpowiedź na to pytanie jest możliwa dzięki wykonaniu badań badań mikroflory jelitowej. Obecność bakterii Clostridium w składzie mikrobioty jest pewna, istotne jednak jest, czy ich ilość zaburza naturalny skład i prowadzi do dysbiozy.

Wśród badań oceniających mikroflorę są następujące testy:

• MikroFloraScan ❱
• GutFlora ❱
• KyberKompakt ❱

Dowiedz się więcej na temat badań mikroflory jelitowej ❱

Różne gatunki Clostridium a możliwe schorzenia

Clostridium difficile

Clostridium difficile jest gatunkiem, który wytwarza tzw. Toksyny A i B. Namnażanie bakterii zachodzi najczęściej po przyjmowaniu antybiotyków charakteryzujących się szerokim zakresem działania przeciwbakteryjnego.Okres wylęgania od zakażenia wynosi około 2-3 dni. Do zainfekowania dochodzi drogą pokarmową od innych nosicieli bądź po kontakcie z ziemią lub miejscami takimi jak szpitale czy żłobki. Zwiększenie ryzyka zakażenia powoduje niedawna antybiotykoterapia, pobyt w szpitalu lub ośrodku opieki długoterminowej, starszy wiek, upośledzona odporność, posiadanie zgłębnika nosowo-żołądkowego, operacje na jamie brzusznej, a także stosowanie takich leków jak inhibitory pompy protonowej lub antagoniści receptora H2.

Zakażenie C. difficile objawia się biegunką, która może wystąpić od kilku aż do około 30 wypróżnień w ciągu dnia. Często pojawiają się kurczowe bóle brzucha i gorączka. Biegunka najczęściej ustępuje do 10 dni od odstawienia antybiotyków. Ostry przebieg zakażenia wiąże się z pojawieniem się tarczek szarożółtych na powierzchni błony śluzowej jelita grubego - mówi się wówczas o rzekomobłoniastym zapaleniu jelit.

Clostridium botulinum

Clostridium botulinum ma zdolność do wytwarzania toksyny botulinowej, zwanej również jadem kiełbasianym. Uznaje się ją za jedną z najsilniejszych znanych toksyn. Toksyna botulinowa ma charakter neurotoksyny. Powoduje porażenie mięśni przez zablokowanie wydzielania acetylocholiny w zakończeniach nerwów ruchowych. Podstawowym objawem zatrucia toksyną botulinową jest wiotkie porażenie mięśni. Często współistnieje suchość w ustach, osłabienie kończyn, nudności, porażenie nerwów, nieostre widzenie czy zaparcia. Jad kiełbasiany może doprowadzić do długotrwałych niedowładów i niewydolności oddechowej, co przy braku leczenia może spowodować zgon.

Do zatruć dochodzi najczęściej po spożyciu pokarmu skażonego przetrwalnikami, które wcześniej przez wiele lat mogły prz trwać w glebie. Częstym źródłem są przetwory nie mające dopływu powietrza takie jak weki i konserwy.

Clostridium perfringens

Bakterie Clostridium perfringens są odpowiedzialne za zgorzel gazową. Choroba ta wiąże się z martwicą tkanek. Toksyny wytwarzane przez C. perfringens to jedna z przyczyn niedokrwistości hemolitycznej, w której dochodzi do przedwczesnego rozpadu erytrocytów i innych składowych krwi.

Clostridium tetani

Clostridium tetani wytwarza neurotoksynę - tetanospazminę, która blokuje wydzielanie neuroprzekaźników ośrodkowym układzie nerwowym w sposób nieodwracalny. Do zainfekowania dochodzi w przypadku zranienia podczas kontaktu z ziemią czy narzędziami ogrodniczymi, gdyż bakterie te przedostają się do ziemi wraz z odchodami zwierząt. Przed tężcem można się zabezpieczyć dzięki szczepionkom.

Tężec objawia się poprzez nasilone napięcie mięśni i ich skurcze. Może dojść do wygięcia całego tułowia w łuk. Często współistnieją zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie, skurcz krtani. Typowy dla zakażenia jest tzw. “uśmiech sardoniczny” wywołany napięciem mięśnia okrężnego ust.

Clostridium sordellii

Ten gatunek kolonizuje drogi rodne kobiet i może spowodować groźne zakażenia. C. sordellii powoduje również zapalenia płuc, wsierdzia, stawów i otrzewnej. Możliwa jest również sepsa. Gatunek ten jest jednak rzadki.

Jak uniknąć zakażenia Clostridium?

Bakterie Clostridium są wrażliwe na ciepło i mogą zostać zabite poprzez podgrzanie do temperatur powyżej 72–75 °C. Zniszczenie przetrwalników wymaga znacznie wyższych temperatur i długiego czasu gotowania. Aby zapobiec rozwojowi bakterii w przetworach domowych należy gotować pod ciśnieniem w 116–130°C przez 30 min oraz marynować ze zwiększoną zawartością cukru lub soli. Należy także przechowywać żywność w warunkach chłodniczych. Szczególnie należy unikać konserwy z uwypukleniem wieczka, gdyż oznacza to, że doszło do wytworzenia gazu przez C. botulinum. Natomiast, niemowlęta mogą łatwo zatruć się jadem kiełbasianym poprzez spożycie miodu.

Co ciekawe fruktooligosacharydy, które stanowią prebiotyk potrzebny do prawidłowego rozwoju korzystnych bakterii (np. Lactobacillus, Bifidobacterium), hamują rozwój bakterii Clostridium. Fruktooligosacharydy znajdują się w znacznych ilościach w cykorii, czosnku, cebuli, szparagach czy karczochach. Ta grupa węglowodanów jest niezalecana jednak w diecie dla osób z zespołem jelita drażliwego, gdyż może nasilać nieprzyjemne dolegliwości.

Bibliografia:

• UK Standards for Microbiology Investigations (October 10, 2011). "Identification of Clostridium Species". Standards Unit, Health Protection Agency. p. 7. 8. Retrieved November 3, 2013.
• Flisiak R., Sawiec P.: Zatrucie toksyną botulinową (botulizm, zatrucie jadem kiełbasianym). Medycyna Praktyczna 2018. (dostęp online)
• Flisiak R., Szetela B., Mrukowicz J.: Tężec. Medycyna Praktyczna 2018. (dostęp online)
• Bartnik W., Szczepanek M., Rymer W.: Zakażenie Clostridioides (Clostridium) difficile i rzekomobłoniaste zapalenie jelit. Medycyna Praktyczna 2019. (dostęp online)
• Zbigniew Anusz: Mikrobiologia i parazytologia lekarska. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 1986.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk