Integracja sensoryczna - co to jest, ćwiczenia na integrację sensoryczną, jak rozpoznać zaburzenia

Integracja sensoryczna — co to jest?

Integracją sensoryczną nazywany jest skomplikowany proces odbierania przez układ nerwowy informacji płynących z receptorów różnych zmysłów – węchu, wzroku, smaku, dotyku, układu przedsionkowego czy słuchu. Ów proces zachodzący w ośrodkowym układzie nerwowym, który polega na organizacji napływających informacji zmysłowych, umożliwiających wytwarzanie przystosowawczych reakcji, nazywany jest integracją sensoryczną.

Gdy mózg prawidłowo przetwarza wrażenia, które do niego napływają, reagujemy automatycznie dzięki reakcjom adaptacyjnym, pozwalającym nam panować nad otoczeniem. Zaburzenia integracji sensorycznej dotyczą napięcia mięśniowego, zachowań emocjonalnych, planowania ruchów, reakcji posturalnych, ale także rozwoju mowy i funkcji poznawczych.

Integracja sensoryczna składa się z:

• Odbierania – wrażenia pochodzące ze skóry, uszu, mięśni, ust, oczu, nosa itd. Przechodzą przez obwodowy układ nerwowy, trafiając do centralnego układu nerwowego;
• wykrywania – kiedy centralny układ nerwowy dostrzega napływające bodźce;
• integracja – proces połączenia napływających do mózgu wrażeń;
• modulacja – na tym etapie mózg uruchamia pobudzenie, które przetwarza napływające informacje sensoryczne w reakcję behawioralną;
• dyskryminacja – proces rozróżniania poszczególnych bodźców sensorycznych, dzięki której dostrzegamy podobieństwa, właściwości i różnice pomiędzy wrażeniami;
• reakcje posturalne – są automatycznymi ruchami kończyn i tułowia, które odpowiadają za prostą postawę ciała przy jednoczesnej aktywności różnych części ciała;
• praksja – proces planowania motorycznego, na który składa się umiejętność wymyślenia nieznanego, skomplikowanego i obejmującego kilka ruchów działania, zorganizowania ciała w celu przeprowadzenia tego planu i wykonania owego planu.

Jednym z ważniejszych założeń integracji sensorycznej jest neuronalna plastyczność, oznaczająca zdolność mózgu do przekształceń i modyfikacji i nadająca sens terapii integracji sensorycznej. Drugim założeniem integracji sensorycznej jest fakt, że w procesie normalnego rozwoju dziecka naturalnie następuje sekwencyjny rozwój procesów integracji sensorycznej (złożone zachowania rozwijają niejako w reakcji łańcuchowej, jako następstwo stopniowego nabywania kolejnych podstawowych umiejętności). Trzeci fundament wynika z faktu, że integralność systemu nerwowego jest uzależniona od prawidłowego działania ośrodków korowych mózgu, a do tego niezbędne jest prawidłowe funkcjonowanie systemów podkorowych (przetwarzających procesy sensoryczne).

Jak objawiają się zaburzenia integracji sensorycznej?

• Trudności ze spożywaniem pokarmów;
• problemy z koordynacją i utrzymaniem równowagi – dziecko często się przewraca;
• problemy z koncentracją, częste rozpraszanie się;
• zaburzenia motoryki małej lub dużej;
• duża niezdarność, trudności w samoobsłudze, brak samodzielności;
• trudności w nauce jazdy na hulajnodze lub rowerze;
• problemy z zabiegami higienicznymi – kąpielą, obcinaniem włosów, paznokci;
• niepewność wobec niestabilnego podłoża, przy konieczności oderwania nóg od podłogi (np. na schodach);
• awersja do przytulania, bądź zbyt mocne obściskiwanie w poszukiwaniu stymulacji;
• brak akceptacji w stosunku do metek od ubrań, niechęć do nowych ubrań, często również niechęć do noszenia czapek lub obuwia, bądź odwrotnie – preferencja do bycia ubranym od stóp do głów;
• ma problem z zaplanowaniem sekwencji ruchów, nie wie, jak rozpocząć nową czynność,
• niechęć do uczestnictwa w zabawach i grach zespołowych, problemy z odnalezieniem na boisku, szczególnie jeśli wymagają one stania blisko drugiej osoby, trzymania za ręce lub procesu planowania ruchów;
• dziecko doświadcza poczucia zagubienia w nowym miejscu, potrzebuje więcej czasu na odnalezienie;
• duża impulsywność i nadwrażliwość emocjonalna bez uchwytnej przyczyny;
• trudności szkolne – problemy z czytaniem, pisaniem, lateralizacją, przepisywaniem z tablicy czy cięciem nożyczkami;
• zamiłowanie do ekstremalnych zabaw i bodźców, bez zahamowania, wynikająca z podwrażliwości czuciowej i chęci postymulowania;

U mniejszych dzieci zaburzenia integracji sensorycznej mogą się objawiać większą drażliwością, płaczliwością, częstym wybudzaniem w nocy, niechęcią do spacerów, kąpieli, jazdy autem, ostrego światła, dźwięków, dotyku różnych faktur (piasku, wody, trawy), ale także nadmiernym spokojem, nieskoordynowaniem czy unikaniem kontaktu wzrokowego.

Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci z autyzmem

U dzieci w spektrum autyzmu występują najczęściej dwa typy zaburzeń integracji sensorycznej – zaburzenia w rejestracji bodźców sensorycznych oraz zaburzenia modulacji sensorycznych impulsów.

• ZABURZENIA REJESTRACJI BODŹCÓW — występują najczęściej w obszarze bodźców wzrokowych i słuchowych, choć mogą również dotyczyć bodźców dotykowych, smakowych, węchowych czy przedsionkowych (dostarczających informacji o pozycji ciała, rozróżnianiu góra- dół czy rozróżnianiu lewej i prawej strony, co składa się na koordynację ruchową). Zaburzenia w rejestracji bodźców ujawniają się w zachowaniu dziecka jako ignorowanie otoczenia, unikanie kontaktu wzrokowego, brak zainteresowania zabawkami, ignorowanie intensywnych dla reszty otoczenia dźwięków, ale także wybiórcze poświęcanie uwagi z pozoru nieistotnym szczegółom.
• ZABURZENIA MODULACJI BODŹCÓW — nieprawidłowości te dotyczą z kolei impulsów przedsionkowych oraz dotykowych. Dzieci cierpiące na zaburzenia modulacji bodźców nie lubią huśtania, wspinania na drabinki, kręcenia na karuzeli, czyli wszystkich zabaw, które wywołują w nich niepewność grawitacyjną. Widoczna jest także niezgrabność ruchowa, która sprawia, że dzieci te często się potykają, przewracają, nie lubią jazdy na rowerze czy gry w piłkę.
  Zaburzenia modulacji bodźców objawiają się także specyficzną obronnością dotykową, wynikającą z nadwrażliwości dotykowej dziecka na dotyk, lub materiały i przedmioty o pewnej fakturze, stąd częste chodzenie na palcach, mające na celu unikanie kontaktu z podłożem.

Wspomniane zaburzenia, choć pozornie wydają się niezwiązane, wpływają na trudności w obszarze mowy i komunikacji. Na wyartykułowanie dźwięków, które złożą się w określony wyraz, składa się bowiem złożony proces planowania motorycznego, składający się z sekwencji ruchów w obrębie aparatu mowy. Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci są źródłem wielkiej frustracji i negatywnie wpływają na proces uczenia się, rozwój emocjonalny i koncentrację.

Terapia integracji sensorycznej

Terapia integracji sensorycznej powinna być poprzedzona kompleksową diagnozą wykonaną przez profesjonalistę. Każdy przypadek jest bowiem indywidualny i niezbędna jest ocena tego, który z systemów sensorycznych jest nadwrażliwy, który zaś podwrażliwy oraz ocenę zintegrowania systemów wzrokowego, dotykowego, proprioceptywnego (czyli systemu czucia głębokiego). Diagnoza zawiera także informacje o tym jak u dziecka funkcjonuje obszary takie jak:

• koordynacja wzrokowo-ruchowa,
• planowanie motoryczne,
• ruchy gałek ocznych,
• przekraczanie środkowej linii ciała,
• odpowiedzi postularne,
• ogólne przyczyny niepowodzeń oraz ich wpływ na funkcjonowanie systemu nerwowego.

   

Integracja sensoryczna – ćwiczenia

Terapia integracji sensorycznej nazywana jest przez specjalistów „naukową zabawą”, forma terapii jest bowiem bardzo atrakcyjna dla dzieci. Terapia prowadzona jest najczęściej na Sali gimnastycznej lub specjalnej Sali przeznaczonej do prowadzenia terapii, wyposażonej w hamaki, deskorolki, specjalne huśtawki, trampoliny, suchy basen, miękkie klocki oraz zestawy do stymulacji wzrokowej, słuchowej, węchowej. Ćwiczenia są na bieżąco dostosowywane do aktualnego poziomu rozwojowego dziecka , tak aby były odpowiednim wyzwaniem, stymulującym mózg.

Integracja sensoryczna – ćwiczenia stymulujące układ nerwowy:

• POBUDZANIE – HAMOWANIE pobudzanie i hamowanie to podstawa integracji sensorycznej, pracując nad tym układem, świetnie sprawdzą się wszelkie zabawy typu „głośno-cicho”, zabawy wykonywane raz szybko raz wolno, „muzyka stop”, np. dziecko skacze, fruwa, biega gdy gra muzyka, dzwoni dzwonek itd. I przestaje gdy sygnał ustaje;
• PRZEKRACZANIE LINII ŚRODKOWEJ CIAŁA – dzięki tej umiejętności potrafimy czytać, pisać, rozwija się proces lateralizacji. Aktywności te rozwijają obie półkule mózgu, ćwiczenia to np. gra w łapki, żonglowanie, kreślenie ósemek, śledzenie wzrokiem obiektu poruszającego się od lewej do prawej itd.
• OBUSTRONNA KOORDYNACJA – ćwiczenia wpływają na prawidłową postawę oraz skoordynowane ruchy ciała, zabawy rozwijające obustronną koordynację to: maszerowanie z jednoczesnym wymachiwaniu rękoma, wspinanie i schodzenie na ścianki wspinaczkowe, drabinki, taniec, wykonywanie sekwencji ruchów, przeskakiwanie z jednej nogi na drugą.

Bibliografia:

1. Wasilewski P. T. (2015). Założenia integracji sensorycznej a zaburzenia mowy u dzieci z autyzmem. Hygeia Public Health. Vol. 50, Nr 1, s. 14-20.
2. Polańska I. (2010). Metoda integracji sensorycznej w pracy z dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym. STUDENT NIEPEŁNOSPRAWNY. Vol. 3, Nr 10, s. 125-137.
3. Grzywniak C. (2016). Nieprawidłowa integracja sensoryczna jako składowa zaburzeń psychicznych występujących zarówno u dzieci, jak i u młodzieży oraz dorosłych. Psychiatria. Vol. 13, Nr 3, s. 143-148.
4. Krysztofik K. (2015). Udział teorii integracji sensorycznej w wyjaśnianiu procesów neuropoznawczych u osób z autyzmem. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica. Vol. 8, Nr 1, s. 9-23.