Rak wątroby - profilaktyka, czyli jak go uniknąć

Kilka słów o wątrobie - największym gruczole w organizmie człowieka

Wątroba jest organem odgrywającym największą rolę w przemianie materii i odpowiedzialna jest za wydzielanie ciepła w organizmie. Jest jednym z głównych narządów ogrzewających krew.

Rola wątroby w organizmie człowieka

Jako najaktywniejszy gruczoł wątroba:

• wytwarza i wydziela żółć, która gromadzi się w pęcherzyku żółciowym i przekazana do dwunastnicy ułatwia trawienie tłuszczów,
• uczestniczy w przemianach cukrów - w zależności od potrzeby magazynuje nadmiar cukru we krwi (glikogen) lub też uwalnia cukier do krwi w postaci glukozy,
  
• zamienia nadwyżkę cukrów w kwasy tłuszczowe,
• kontroluje przemiany cholesterolu i barwników żółciowych,
• niepotrzebne aminokwasy przekształca w mocznik,
• magazynuje witaminy rozpuszczalne w tłuszczach,
• bierze udział w rozkładzie hemoglobiny ze zużytych czerwonych krwinek,
• neutralizuje lub rozkłada wiele trucizn, leków i innych substancji np. alkoholu.

Z uwagi na pełnione funkcje i ich wagę dla prawidłowego działania całego organizmu człowieka należy szczególnie dbać o wątrobę. Zagrożeniami dla wątroby są np. niehigieniczny tryb życia i niewłaściwe odżywianie. Należy dodać, że wątroba ma zdolności regeneracyjne, jednak duże i powtarzające się uszkodzenia prowadzą do zaburzeń w odnowie hepatocytów. Zostaje zniszczona ich architektura, tworzą się zwłóknienia, a co za tym idzie – tracą one swoją funkcję.

Co to jest rak wątroby?

W zależności od przyczyny powstania zmian nowotworowych wyróżnia się pierwotne i wtórne nowotwory złośliwe wątroby.

Pierwotne nowotwory złośliwe wątroby stanowią u mężczyzn około 1,2% zachorowań, u kobiet 0,8% zachorowań. Głównie chorują osoby w wieku 55 - 65 lat, częściej mężczyźni niż kobiety. Ryzyko zachorowania na nowotwór wzrasta wraz z wiekiem. Nowotwory wątroby występują również we wczesnym dzieciństwie, około 10 zachorowań rocznie u obu płci przed ukończeniem 5 lat, mogą być wynikiem dość rzadkiej choroby Wilsona.

Najczęściej spotykanym rakiem pierwotnym wątroby jest rak wątrobowokomórkowy (carcinoma hepatocellulare), nieco rzadziej spotykany, (ok. 10% przypadków) jest rak wywodzący się z komórek wyściełających drogi żółciowe (carcinoma colangiogenes).

Przyczyny pierwotnych nowotworów złośliwych wątroby

Do najważniejszych czynników onkogennych (rakotwórczych) należą:

• wirusy HBV i HCV atakujące pierwotnie komórki wątrobowe - wywołujące odpowiednio wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B) i wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW C),
• aflatoksyna – toksyna wytwarzana przez niektóre grzyby,
• substancje toksyczne takie jak alkohol, chlorek winylu,
• zaburzenia metaboliczne (otyłość, cukrzyca, stłuszczeniowa choroba wątroby).

Uważa się, że spośród wszystkich znanych czynników ryzyka najważniejszym czynnikiem dla raka wątrobowokomórkowego jest marskość wątroby, niezależnie od przyczyny jej powstania. Wśród przyczyn marskości wątroby wyróżnia się:

• przewlekły stan zapalny po przebyciu wirusowego zapalenia wątroby typu B lub C,
• długotrwałe zatrucie w wyniku nadużywania alkoholu,
• upośledzenie odpływu żółci prowadzące do żółciowej marskości wątroby,
• u dzieci może być spowodowana chorobą Wilsona,
• hemochromatoza (cukrzyca brunatna) - nadmierne wchłanianie i odkładanie żelaza zwłaszcza w wątrobie i trzustce, powodując zwłóknienia komórek wątrobowych.

Wpływ na powstanie złośliwych nowotworów wątroby z dróg żółciowych mają:

• doustne środki antykoncepcyjne,
• androgenowe środki anaboliczne,
• palenie tytoniu,
• niektóre pasożytnicze choroby wątroby.

Dzięki odpowiedniej profilaktyce można skutecznie zapobiegać chorobom wątroby.

Objawy raka wątrobowo-komórkowego

Rak wątrobowo-komórkowy zazwyczaj nie daje charakterystycznych objawów i rozwija się w wątrobie uszkodzonej przez przewlekłe procesy chorobowe i zapalne. Małe guzy nowotworowe zwykle nie dają żadnych objawów, a gdy powstają w wątrobie marskiej, to jedynym sygnałem dla lekarza obserwującego u pacjenta objawy przewlekłej choroby wątroby może być pogorszenie samopoczucia, żółtaczka i utrata wagi ciała. Od momentu rozpoznania guza przebieg choroby jest zazwyczaj bardzo szybki, szybko też występują przerzuty do węzłów chłonnych po prawej stronie, do mózgu, płuc i kości. Rak wątroby jest jednym z szybciej rosnących i źle rokujących nowotworów. Do wczesnego wykrycia raka wątroby, stwarzającego szansę skutecznego leczenia dochodzi rzadko i zwykle przez przypadek, w trakcie diagnozowania innych jednostek chorobowych. Typowymi objawami, które powinny zaniepokoić jest ogólne zmęczenie i osłabienie, nudności, wymioty, brak apetytu trwający kilka tygodni, postępujące wyniszczenie organizmu, dalszy niezamierzony spadek wagi, bóle w prawym podżebrzu, uczucie pełności, wodobrzusze (nagromadzenie się wody w podbrzuszu), żółtaczka, obrzęki nóg. Pojawiają się smoliste stolce i fusowate wymioty, które są konsekwencją krwawienia do górnego odcinka przewodu pokarmowego. Niekiedy może wystąpić krwotok do jamy brzusznej.

Objawy raka z komórek przewodów żółciowych

Ten typ stanowi 20% złośliwych nowotworów wątroby. Rozwija się u obu płci głównie po 60 roku życia. W odróżnieniu od raka wątrobowo-komórkowego występuje w wątrobie nieuszkodzonej przez procesy przewlekłe. Czynnikami zwiększającymi ryzyko powstania tego nowotworu mogą być choroby pasożytnicze, zwężające zapalenie dróg żółciowych czy przyjmowanie preparatów anabolicznych. Objawami najczęściej spotykanymi są żółtaczka i świąd skóry, następnie:

• utrata masy ciała,
• jasne stolce,
• dyskomfort i ból brzucha,
• nudności i wymioty,
• ból pod prawym łukiem żebrowym,
• gorączka,
• powiększona wątroba i powiększony pęcherzyk żółciowy,

Przebieg choroby określa się jako podstępny i podobnie jak w innych przypadkach raka wątroby, objawy w początkowym okresie choroby są mało charakterystyczne, co opóźnia rozpoznanie.

Diagnoza raka wątroby

Diagnozę lekarz stawia w oparciu o:

• badania ultrasonograficzne (USG jest badaniem przesiewowym wykonywanym co pół roku u wszystkich pacjentów z marskością wątroby),
• tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny,
• badanie poziomu markera nowotworowego AFP we krwi - nie ma badania laboratoryjnego, które pozwalałoby na wczesne i pewne rozpoznanie raka wątroby. Marker AFP, uznawany powszechnie za dobry wskaźnik raka wątroby, nie jest przydatny do wczesnego rozpoznawania raka, ponieważ nie wykrywa wszystkich przypadków i nie jest charakterystyczny tylko dla tej jednostki chorobowej. U 20-25% chorych z rakiem wątroby, stężenie tego markera jest prawidłowe, nawet wówczas, gdy guz jest pokaźnych rozmiarów),
• biopsję, wycinek poddany jest badaniu cytologicznemu.

Leczenie

• we wczesnym stadium chirurgiczne usunięcie guza, nawet dużego płata, z uwagi na zdolność regeneracji wątroby,
• w stadium zaawansowanym kriochirurgię (zamrażanie) lub termoablację (niszczenie ciepłem),
• stosuje się narkotyczne i nienarkotyczne leki przeciwbólowe,
• guz jest niewrażliwy na chemioterapię i radioterapię,
• w ściśle wybranych przypadkach pierwotnych raków wątroby stosuje się przeszczep wątroby.

Podłoże genetyczne raka

Guzy nowotworowe wątroby we wczesnych stadiach rozwoju nie dają żadnych objawów, a pierwsze objawy raka wątroby są często niespecyficzne, dlatego prowadzi się intensywne badania mające na celu określić, czy istnieją predyspozycje genetyczne, które sprzyjają rozwojowi raka wątroby. Szacuje się, że występowanie raka wątroby u krewnego pierwszego stopnia wiąże się z 4-krotnym wzrostem ryzyka zachorowania.

Badania genetyczne otworzą nową perspektywę w diagnozowaniu nowotworów zarówno pierwotnych jak i wtórnych, oraz pozwolą na unikanie inwazyjnej i skomplikowanej diagnozy raka wątroby.