Malaria - objawy, leczenie, co to za choroba?

5.0

Ocena klientów: 4 ocen

Z artykułu dowiesz się:

Czym jest malaria i co ją wywołuje
Czy istnieje odporność na malarię i czym jest malaria mózgowa
Malaria w Polsce
Pierwsze objawy malarii, kolejne etapy i powikłania
Zasady profilaktyki malarii i chemioprofilaktyka
Leczenie malarii
Testy, rozpoznanie i różnicowanie malarii

Data publikacji: 2023-01-30

Data aktualizacji: 2023-02-08

Malaria — co to jest malaria (zimnica)?

Malaria (inaczej zimnica) to choroba wywoływana przez pasożyty jednokomórkowe z grupy Plasmodium, znane w Polsce jako zarodźce malarii (zarodźce zimnicy). Na świecie zidentyfikowano istnienie nawet 160 gatunków pasożyta, ale za chorobotwórcze u ludzi uznaje się pięć gatunków: Plasmodium Falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium ovale, Plasmodium malariae oraz P. knowlesi, wcześniej uważane za chorobotwórcze wyłącznie u małp.

Pierwszy z wymienionych gatunków, czyli Plasmodium Falciparum, odpowiada za większość przypadków śmiertelnych z powodu malarii i wiąże się z cięższym przebiegiem choroby. Malaria tropikalna wywoływana przez P. Falciparum prowadzi do niewydolności narządów wewnętrznych, uszkodzenia śledziony, nerek, może także przybrać postać malarii mózgowej.

Obok AIDS i gruźlicy, malaria stanowi jedno z ważniejszych wyzwań wśród chorób zakaźnych na świecie. Każdego roku na malarię umiera nawet 2,5 miliona ludzi na świecie, a liczbę nowych zachorowań szacuje się na 300-500 milionów przypadków rocznie. Najbardziej narażone na zgon z powodu malarii są dzieci do 5. roku życia i kobiety w ciąży.

Malaria miejsce występowania

Mimo że według szacunów 90% przypadków wszystkich zachorowań występuje w krajach afrykańskich z obszarów subsaharyjskich, malaria nie jest problemem wyłącznie krajów Trzeciego Świata. Każdego roku w Europie potwierdza się kilkanaście tysięcy zachorowań, przywleczonych najczęściej przez podróżnych z krajów endemicznych — imigrantów, turystów czy przez personel wojskowy. Szacuje się, że około 50% wszystkich przypadków przywleczeń zimnicy stanowią turyści, jednak ostatnimi laty wzrasta liczba przypadków przywleczonych przez misjonarzy, osoby podróżujące do krajów tropikalnych w celach służbowych, wolontariuszy wracających z akcji humanitarnych czy osób z obniżoną odpornością odwiedzających bliskich w krajach endemicznych.

Około 80% wszystkich zgonów z powodu malarii ma miejsce w Afryce, na południe od Sahary, a zimnica odpowiada tam za ponad 20% wszystkich zgonów dzieci w Afryce.

Malaria w Polsce

W Europie zapadalność na malarię jest szacowana na 1/100 tys. mieszkańców i utrzymuje się na względnie stałym poziomie.
Wzrasta jednak liczba przypadków zachorowań, które nie są związane z podróżami. Do 2009 roku przypadki zawleczenia malarii w związku z podróżami — zarówno turystycznymi, jak i zawodowymi, stanowiły 99,8% wszystkich zachorowań.
Przypadki zachorowań niezwiązane z podróżami, mają związek najczęściej z importem komarów zarażonych, miejscowymi zakażeniami (np. w Grecji) czy zakażeniami szpitalnymi (przypadki zakażenia dzieci podczas pobytu w szpitalu, zostały odnotowane we Włoszech oraz w Hiszpanii).
W Polsce w latach 2014-2018 odnotowano łącznie 141 przypadków zachorowań na malarię, z czego 138 przypadków było hospitalizowanych. Wszystkie odnotowane zachorowania stanowiły przypadki przywleczenia z krajów endemicznego występowania malarii. Podstawą do potwierdzenia przypadku było występowanie gorączki oraz potwierdzenie zarodźców malarii w rozmazie krwi, bądź stwierdzenie materiału genetycznego lub antygenu Plasmodium.

Warto w tym miejscu podkreślić, że warunki klimatyczne w Polsce są idealne do transmisji P. vivax, a okres epidemiczny w naszym kraju trwa ponad 3 miesiące — między czerwcem a wrześniem, ze szczytem zagrożenia przypadającym na lipiec.

Odporność na malarię

Co ciekawe w populacjach ludzkich narażonych na zakażenie Plasmodium Falciparum, znacznie częściej występują zachorowania na choroby czerwonych krwinek, związane z pewnymi mutacjami genetycznymi kodującymi syntezę oraz strukturę hemoglobiny, takimi jak anemia sierpowata, talasemia, WZW B czy niedokrwistość. Te zmiany w erytrocytach uznaje się za ewolucyjną odpowiedź organizmu narażonego na zachorowania na malarię w obszarach endemicznych — dla przykładu osoby chorujące na talasemie, czyli chorobę zaburzającą syntezę hemoglobiny, są znacznie mniej narażone na malarię mózgową. Dzięki talasemii zakażone pasożytem krwinki krwi znacznie trudniej i wolniej przylepiają się do erytrocytów, niż ma to miejsce u ludzi nieobciążonych tą mutacją genetyczną.

Malaria mózgowa

Za ponad 80% wszystkich zgonów z powodu malarii odpowiada malaria mózgowa, wywoływana przez Plasmodium Falciparum. Objawy malarii mózgowej to splątanie i zaburzenia orientacji, które pogłębiają się, prowadząc do śpiączki. Przebieg zakażenia Plasmodium Falciparum i malarii mózgowej wynika z tego, że zainfekowane zarodźcami krwinki przyczepiają się do śródbłonka naczyń krwionośnych, przez co hamują mikroobieg krwi w mózgu. Pasożyt ten sprawia, że błona komórkowa erytrocytów staje się lepka, przez co „zalepia” i blokuje przepływ krwi, prowadząc do niedotlenienia mózgu.

Malaria — objawy

Pierwsze objawy choroby są niecharakterystyczne i pojawiają się po upływie okresu wylęgania, okresy te różnią się w zależności od danego gatunku zarodźca — okres wylęgania P. Falciparum wynosi 7-14 dni, dla P. malariae od 7 dni do nawet miesiąca, w pozostałych przypadkach średnio 8-14 dni.

Pierwsze objawy malarii

wysoka gorączka (nawet pow. 40 stopni) i dreszcze — epizody pojawiają się cyklicznie, co 48-72h;
bóle głowy;
biegunka;
wymioty i nudności;
bóle brzucha;
obfite poty i gwałtowny spadek temperatury ciała w dalszych etapach rozwoju choroby;
bóle mięśni i bóle kręgosłupa;
objawy neurologiczne i zaburzenia świadomości.

Powikłania ciężkiej malarii to

kwasica metaboliczna i kwasica mleczanowa;
anemia;
niewydolność nerek;
obrzęk płuc;
hipoglikemia;
hipowolemia;
zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego;
żółtaczka;
zajęcie mózgu.

Zasady profilaktyki malarii

Stosowanie moskitier nasączonych insekcytydami;
spanie pod moskitierami;
stosowanie środków owadobójczych i spryskiwanie nimi pomieszczeń;
siatki ochronne w oknach;
noszenie jasnych ubrań z długimi rękawami i długimi nogawkami;
stosowanie szybkich testów diagnostycznych na malarię;
leki przeciwmalaryczne w ramach chemioprofilaktyki malarii;
usuwanie zbiorników wodnych (doniczek, kontenerów, zużytych opon) z obszarów rozmnażania się komarów.

Chemioprofilaktyka malarii

Chemioprofilatyka malarii to profilaktyczne stosowanie leków przeciwmalarycznych przez osoby podróżujące w rejony endemicznego występowania malarii. Trzeba jednak mieć na uwadze, że chemioprofilaktyka chroni przede wszystkim przed ciężkim przebiegiem zakażenia i powikłaniami, nie chroni jednak w 100% przed zakażeniem.
W związku z narastającą się opornością zarodźców malarii na leki przeciwmalaryczne, wytyczne co do stosowanych w ramach profilaktyki antymalarycznej preparatów w danych regionach nieustannie się zmieniają, dlatego należy je na bieżąco śledzić i pozyskiwać z zaufanych źródeł informacji takich jak m.in.: WHO i CDC.

Przed egzotyczną podróżą warto skonsultować się z lekarzem, który oprócz aktualnych wytycznych co do leków, uwzględniających wrażliwość gatunkową i ewentualną lekooporność pasożytów w rejonie, do którego się wybieramy, przy wyborze leku uwzględni również nasze choroby przewlekłe, stosowane leki, wiek, ewentualne alergie i inne przeciwwskazania.

Leki stosowane w chemioprofilaktyce malarii — Leki przeciwmalaryczne

Atowakwon + proguanil (chlorowodorek proguanilu), np. Malarone;
Meflochina;
doksycyklina;
chlorochina.

Leczenie ciężkiej malarii

W Polsce malaria wciąż jest chorobą stosunkowo rzadką. Ciężka postać malarii, wywołana najczęściej przez P. falciparum spełnia kryteria posocznicy. Lekiem pierwszego wyboru w leczeniu ciężkiej malarii jest Artesunat (pochodna artemizyny), który podaje się dożylnie aż do odzyskania przez pacjenta możliwości połykania, później ocenia się stan wydolności nerek i zamienia artesunat na inny lek przeciwmalaryczny.

Malaria — jakie choroby przypomina?

Ponieważ malaria swym przebiegiem może przypominać wiele zakaźnych chorób gorączkowych, szczególnie istotne jest przeprowadzenie diagnostyki pod kątem chorób takich jak:

posocznica;
gruźlica;
dur brzuszny;
denga;
grypa;
żółta gorączka;
śpiączka cukrzycowa;
toczeń rumieniowaty.

Jak rozpoznać czy to malaria?

Testy antygenowe wykrywające bogate w histydynę białko-2 (HRP-2);
mikroskopowa ocena rozmazu krwi;
testy NAAT (wykorzystujące metodę amplifikacji kwasów nukleinowych).

Bibliografia:

https://www.gov.pl/web/gis/malaria
https://epibaza.pzh.gov.pl/story/informacja-o-zachorowaniach-na-malari%C4%99-zimnic%C4%99
Stępień M. (2019). Malaria w Polsce w latach 2014-2018. PRZEGL EPIDEMIOL. Vol. 71, Nr 2, s. 201-209.
Terasowicz I., Oleksyn B. (2008). Malaria wciąż groźna. Wszechświat. Vol. 109, Nr 7-9, s. 180-189.
Jaśkiewicz E., Graczyk J., Rydzak J. (2010). Białka biorące udział w procesie inwazji erytrocytów ludzkich przez zarodźce wywołujące malarię. Postepy Hig Med Dosw. Vol. 64, s. 617-626.
Kajfasz P. (2009). Malaria prevention. Int Marit Health. Vol. 60, Nr 1-2, s. 67-70.
Sadkowska-Todys M., Zieliński A., Czarkowski M. (2018). Choroby zakaźne w Polsce w 2016 roku. PRZEGL EPIDEMIOL. Vol. 72, Nr 2, s. 129-141.
Walczak A. (2014). O niezbędności profilaktyki malarii wśród polskich podróżnych. Probl Hig Epidemiol. Vol. 95, Nr 1, s. 1-5.
Jaśkiewicz E., Graczyk J., Rydzak J. (2010). Białka biorące udział w procesie inwazji erytrocytów ludzkich przez zarodźce wywołujące malarię. Postepy Hig Med Dosw. Nr 64, s. 617-626.
Rosińczuk-Tonderys J., Bazan J., Kaciuban M., Całkosiński I. (2012). Występowanie malarii na świecie, w Europie i w Polsce. Vol. 1, Nr 3, s. 60-63.