Zespół Gilberta - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Co jest przyczyną rozwoju zespołu Gilberta?

Szacuje się, że zespół Gilberta dotyczy około 5-7% populacji (zwykle diagnozowany jest u młodych dorosłych, częściej u płci męskiej). Jest to schorzenie genetyczne, zaliczane do łagodnych hiperbilirubinemii - spowodowane jest zmianami w genie UGT1A1 zlokalizowanym na chromosomie drugim. Gen ten koduje enzym UDP-glukuronylotransferazę (UGT), którego rolą jest sprzęganie w wątrobie bilirubiny z kwasem glukuronowym. Bilirubina jest żółciowym barwnikiem, produktem rozpadu hemu (składnika hemoglobiny, czyli białka zawartego w czerwonych krwinkach). Jeżeli w genie UGT1A1 obecna jest mutacja (diagnozowana badaniami genetycznymi), dochodzi do spadku produkcji i aktywności enzymu UDP-glukuronylotransferazy - wskazuje się, że aktywność ta zmniejsza się o około 70. Skutkiem tego jest obniżona zdolność sprzęgania bilirubiny w wątrobie, co skutkuje podwyższonym jej stężeniem (bilirubiny wolnej) w surowicy krwi. Poziom bilirubiny we krwi wzrasta przede wszystkim w takich przypadkach, jak nadmierny wysiłek fizyczny, stresujące sytuacje, stosowanie głodówek lub diet niskokalorycznych, odwodnienie organizmu, brak snu.

W populacji polskiej najczęściej występującą zmianą genu jest mutacja w promotorze genu UGT1A1 - zmiana ta dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że aby zespół Gilberta się rozwinął, konieczne jest posiadanie dwóch wadliwych kopii genu - osoba chora otrzymuje po jednej takiej kopii od każdego z rodziców. W przypadku obecności tylko jednej nieprawidłowej kopii genu (taka osoba nazywana jest nosicielem), objawy choroby nie występują. Jeżeli więc oboje rodzice są nosicielami zmiany w genie UGT1A1, szansa na urodzenie dziecka obciążonego zespołem Gilberta wynosi 25%.

Inna mutacja w genie UGT1A1 - występująca przede wszystkim w populacji azjatyckiej - dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący. To z kolei oznacza, że wystarczy już jedna wadliwa kopia genu, aby zespół Gilberta wystąpił. Szansa na przekazanie mutacji potomstwu przez osobę chorą wynosi więc 50%.

Objawy występujące w przebiegu zespołu

Podwyższone stężenie we krwi bilirubiny wolnej (pośredniej, niesprzężonej) to główny objaw zespołu Gilberta - zbyt wysoki poziom bilirubiny może skutkować żółtaczką (zażółceniem oczu, skóry i błon śluzowych). Zwykle dochodzi do tego na skutek aktywności fizycznej, stosowania głodówek lub diety wysokotłuszczowej, stresu, odwodnienia organizmu, niewystarczającej ilości snu, zabiegu operacyjnego czy u kobiet podczas miesiączki.

Pakiet badań genetycznych w kierunku zespołu Gilberta

Jeżeli występuje u Ciebie podwyższony poziom bilirubiny we krwi i/lub w Twojej rodzinie diagnozowano już zespół Gilberta, wykonaj badanie genetyczne w tym kierunku - test ten pozwoli na potwierdzenie lub wykluczenie tej choroby.

W ramach pakietu badamy obecność:

zespołu Gilberta

Dowiedz się więcej

U niektórych chorych dodatkowo mogą pojawić się takie objawy jak bóle brzucha, zawroty głowy, utrata apetytu, wymioty, biegunki, zaburzenia koncentracji, nadmierna potliwość, zmęczenie i ogólne osłabienie organizmu. Wszystkie powyższe symptomy choroby mają charakter przejściowy. Szacuje się, że u jednej na trzy osoby z zespołem Gilberta nie występują żadne objawy - o schorzeniu dowiadują się one najczęściej przypadkowo podczas wykonywania badań w innym kierunku.

Zespół Gilberta to łagodna choroba metaboliczna, nie powodująca uszkodzenia i zaburzenia czynności wątroby - nie niesie więc ze sobą poważniejszych konsekwencji zdrowotnych. Nie ma również przeciwwskazań do przeszczepienia wątroby od osoby obciążonej mutacją genu UGT1A1.

Jak wygląda diagnostyka zespołu Gilberta?

Podwyższony poziom bilirubiny wolnej jest wskazaniem do przeprowadzenia diagnostyki w kierunku zespołu Gilberta. Ze względu na to, że hiperbilirubinemia może być także objawem innych, niebezpiecznych chorób - konieczne jest ich wykluczenie. Bardzo ważny jest również wywiad lekarski z pacjentem (dzięki niemu specjalista może dowiedzieć się na przykład, czy pojawiała się u nas żółtaczka, czy podobne objawy wystąpiły u kogoś z rodziny, jakie leki ostatnio zażywaliśmy, czy mieliśmy kontakt z kimś chorym na wirusowe zapalenie wątroby).

Zespół Gilberta można łatwo zdiagnozować przy pomocy badania genetycznego, polegającego na analizie DNA pacjenta pod kątem obecności mutacji w genie UGT1A1.

Wykonanie takiego testu DNA jest bardzo wygodne dla pacjenta, ponieważ wymaga jedynie próbki materiału genetycznego, którą pozyskuje się najczęściej z krwi żylnej lub śliny - do testu nie trzeba się odpowiednio przygotowywać, nie istnieją też żadne przeciwwskazania do jego przeprowadzenia. Wynik analizy w laboratorium genetycznym jasno wskazuje, czy dana zmiana w genie jest u nas obecna (czułość testu jest wyższa niż 99%) - na podstawie wyniku stawiana jest finalna diagnoza. Badanie wystarczy wykonać raz w ciągu całego życia, a raz uzyskany wynik obowiązuje już zawsze. Poddanie się analizie genetycznej pod kątem zespołu Gilberta jest zalecane nie tylko osobom borykającym się ze zwiększonym poziomem wolnej bilirubiny we krwi, ale także w przypadku występowania choroby w rodzinie lub potwierdzenia nosicielstwa mutacji genu UGT1A1 u bliskiego krewnego.

Do innych metod stosowanych w diagnostyce zespołu Gilberta zalicza się test z fenobarbitalem oraz test z kwasem nikotynowym. Fenobarbital to lek o działaniu hamującym ośrodkowy układ nerwowy, a test z jego udziałem polega na doustnym podawaniu go pacjentowi przez 5-7 dni - u osoby chorej na zespół Gilberta, poziom bilirubiny wolnej powinien się zmniejszyć. W przypadku testu z kwasem nikotynowym, pacjentowi podaje się go dożylnie - konsekwencją jest wzrost stężenia bilirubiny u osoby chorej.

W przeszłości, w diagnostyce zespołu Gilberta stosowano tak zwany “test głodowy”, kilkudniowa głodówka wiąże się bowiem ze wzrostem stężenia bilirubiny. Ze względu jednak na niewielką swoistość testu, uzyskiwano wiele fałszywych wyników - testu tego więc obecnie się nie przeprowadza.

Na czym polega leczenie choroby?

Zespół Gilberta jest schorzeniem niewymagającym najczęściej żadnego leczenia. Mimo to bardzo ważna jest świadomość swojej choroby - osoby chore mogą prowadzić normalne życie, należy jednak unikać sytuacji skutkujących wzrostem stężenia bilirubiny we krwi. Osoby z zespołem Gilberta muszą pamiętać, że takie czynniki jak stosowanie głodówek czy diety wysokotłuszczowej, życie w stresie, brak wystarczającej ilości snu, odwodnienie czy nadmierna aktywność fizyczna będą skutkowały nasileniem objawów choroby. Bardzo istotne jest również zachowanie ostrożności przy przyjmowaniu niektórych leków, skutkujących obciążeniem wątroby i zwiększeniem poziomu bilirubiny - wśród nich wymienia się na przykład bardzo popularny paracetamol, czyli lek o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Przed zastosowaniem danego leku, warto więc skonsultować się z lekarzem i poinformować go o zespole Gilberta - specjalista wskaże, czy zażycie leku na pewno będzie dla nas bezpieczne.

Aktualizacja: 2018-12-02