Zespół Gilberta - czym jest, jakie daje objawy i czy trzeba go leczyć?

Zespół Gilberta - co to jest? 

Szacuje się, że zespół Gilberta dotyczy około 5-7% populacji (zwykle diagnozowany jest u młodych dorosłych, częściej u płci męskiej). Jest to schorzenie genetyczne, zaliczane do łagodnych hiperbilirubinemii - spowodowane jest zmianami w genie UGT1A1 zlokalizowanym na chromosomie drugim. Gen ten koduje enzym UDP-glukuronylotransferazę (UGT), którego rolą jest sprzęganie w wątrobie bilirubiny z kwasem glukuronowym.

Bilirubina jest żółciowym barwnikiem, produktem rozpadu hemu (składnika hemoglobiny, czyli białka zawartego w czerwonych krwinkach). Jeżeli w genie UGT1A1 obecna jest mutacja (diagnozowana badaniami genetycznymi), dochodzi do spadku produkcji i aktywności enzymu UDP-glukuronylotransferazy - wskazuje się, że aktywność ta zmniejsza się o około 70%. Skutkiem tego jest obniżona zdolność sprzęgania bilirubiny w wątrobie, co skutkuje podwyższonym jej stężeniem (bilirubiny wolnej) w surowicy krwi. Poziom bilirubiny we krwi wzrasta przede wszystkim w takich przypadkach, jak nadmierny wysiłek fizyczny, stresujące sytuacje, stosowanie głodówek lub diet niskokalorycznych, odwodnienie organizmu, brak snu.

W populacji polskiej najczęściej występującą zmianą genu jest mutacja w promotorze genu UGT1A1 - zmiana ta dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że aby zespół Gilberta się rozwinął, konieczne jest posiadanie dwóch wadliwych kopii genu - osoba chora otrzymuje po jednej takiej kopii od każdego z rodziców. W przypadku obecności tylko jednej nieprawidłowej kopii genu (taka osoba nazywana jest nosicielem), objawy choroby nie występują. Jeżeli więc oboje rodzice są nosicielami zmiany w genie UGT1A1, szansa na urodzenie dziecka obciążonego zespołem Gilberta wynosi 25%.

Inna mutacja w genie UGT1A1 - występująca przede wszystkim w populacji azjatyckiej - dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący. To z kolei oznacza, że wystarczy już jedna wadliwa kopia genu, aby zespół Gilberta wystąpił. Szansa na przekazanie mutacji potomstwu przez osobę chorą wynosi więc 50%.

Zespół Gilberta - objawy 

• Głównym objawem zespołu Gilberta jest żółtaczka, czyli zażółcenie skóry, błon śluzowych i oczu, wynikające z podwyższonego poziomu bilirubiny we krwi. Poziom bilirubiny podnosi się zwykle na skutek zwiększonej aktywności fizycznej, stosowania głodówek, stresu, niedoborów snu, wysokotłuszczowej diety, odwodnienia organizmu, podczas miesiączki czy w efekcie zabiegów operacyjnych;
• bóle brzucha; 
• wymioty i biegunki;
• utrata apetytu;
• zaburzenia koncentracji;
• nadmierne osłabienie organizmu i zmęczenie;
• nadmierna potliwość. 

Zespół Gilberta - diagnostyka i badania

Podwyższony poziom bilirubiny wolnej jest wskazaniem do przeprowadzenia diagnostyki w kierunku zespołu Gilberta. Ze względu na to, że hiperbilirubinemia może być także objawem innych, niebezpiecznych chorób - konieczne jest ich wykluczenie. Bardzo ważny jest również wywiad lekarski z pacjentem (dzięki niemu specjalista może dowiedzieć się na przykład, czy pojawiała się u nas żółtaczka, czy podobne objawy wystąpiły u kogoś z rodziny, jakie leki ostatnio zażywaliśmy, czy mieliśmy kontakt z kimś chorym na wirusowe zapalenie wątroby).

Zespół Gilberta można łatwo zdiagnozować przy pomocy badania genetycznego, polegającego na analizie DNA pacjenta pod kątem obecności mutacji w genie UGT1A1.

Wykonanie takiego testu DNA jest bardzo wygodne dla pacjenta, ponieważ wymaga jedynie próbki materiału genetycznego, którą pozyskuje się najczęściej z krwi żylnej lub śliny - do testu nie trzeba się odpowiednio przygotowywać, nie istnieją też żadne przeciwwskazania do jego przeprowadzenia. Wynik analizy w laboratorium genetycznym jasno wskazuje, czy dana zmiana w genie jest u nas obecna (czułość testu jest wyższa niż 99%) - na podstawie wyniku stawiana jest finalna diagnoza. Badanie wystarczy wykonać raz w ciągu całego życia, a raz uzyskany wynik obowiązuje już zawsze. Poddanie się analizie genetycznej pod kątem zespołu Gilberta jest zalecane nie tylko osobom borykającym się ze zwiększonym poziomem wolnej bilirubiny we krwi, ale także w przypadku występowania choroby w rodzinie lub potwierdzenia nosicielstwa mutacji genu UGT1A1 u bliskiego krewnego.

Do innych metod stosowanych w diagnostyce zespołu Gilberta zalicza się test z fenobarbitalem oraz test z kwasem nikotynowym. Fenobarbital to lek o działaniu hamującym ośrodkowy układ nerwowy, a test z jego udziałem polega na doustnym podawaniu go pacjentowi przez 5-7 dni - u osoby chorej na zespół Gilberta, poziom bilirubiny wolnej powinien się zmniejszyć. W przypadku testu z kwasem nikotynowym, pacjentowi podaje się go dożylnie - konsekwencją jest wzrost stężenia bilirubiny u osoby chorej.

W przeszłości, w diagnostyce zespołu Gilberta stosowano tak zwany “test głodowy”, kilkudniowa głodówka wiąże się bowiem ze wzrostem stężenia bilirubiny. Ze względu jednak na niewielką swoistość testu, uzyskiwano wiele fałszywych wyników - testu tego więc obecnie się nie przeprowadza.

Zespół Gilberta - leczenie

• Zespół Gilberta jest schorzeniem niewymagającym najczęściej żadnego leczenia. Mimo to bardzo ważna jest świadomość swojej choroby - osoby chore mogą prowadzić normalne życie, należy jednak unikać sytuacji skutkujących wzrostem stężenia bilirubiny we krwi.
• Osoby z zespołem Gilberta muszą pamiętać, że takie czynniki jak stosowanie głodówek czy diety wysokotłuszczowej, życie w stresie, brak wystarczającej ilości snu, odwodnienie czy nadmierna aktywność fizyczna będą skutkowały nasileniem objawów choroby.
• Bardzo istotne jest również zachowanie ostrożności przy przyjmowaniu niektórych leków, skutkujących obciążeniem wątroby i zwiększeniem poziomu bilirubiny - wśród nich wymienia się na przykład bardzo popularny paracetamol, czyli lek o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Przed zastosowaniem danego leku, warto więc skonsultować się z lekarzem i poinformować go o zespole Gilberta - specjalista wskaże, czy zażycie leku na pewno będzie dla nas bezpieczne.

Bibliografia

1. Więcek S. i in. (2019). Zespół Gilberta - standard diagnostyczno - terapeutyczny. Standardy Medyczne/Pediatria. Vol. 16, s. 50-55.
2. Ciach K. i in. (2012). Hiperbilirubinemia noworodków w aspekcie polimorfizmu genu UGT1A1. Pediatria Polska. Vol. 87, Nr 4, s. 347-352. 
3. Pawełczak-Szastok M. i in. (2010). Dermatoza na podłożu psychogennym u 17-letniej pacjentki podejrzewanej o skazę krwotoczną. Pediatria Polska. Vol. 85, Nr 5, s. 523-526. 

Aktualizacja: 2023-06-21