Fentanyl — czym jest? Działanie, skutki uboczne, czynnik genetyczny a skłonność do uzależnień
Z artykułu dowiesz się:
- Fentanyl - czym jest i jakie ma zastosowanie?
- Fentanyl - skutki przedawkowania
- Czy geny mają istotny wpływ na predyspozycje do uzależnień?
- Jak czynnik psychiczny przyczynia się do ryzyka uzależnień?
- Co możemy zrobić, aby pokonać uzależnienie?
Sprawdź też
Data publikacji: 2024-06-21
Data aktualizacji: 2024-12-05
Fentanyl — czym jest?
Fentanyl jest lekiem znanym od dawna, ma szerokie zastosowanie w medycynie ratunkowej, anestezjologii, oraz medycynie paliatywnej. Ze względu na silne działanie, zyskał miano popularnego środka uzależniającego. W ostatnich latach również pochodne fentanylu produkowane jako nowe substancje psychoaktywne (NSP, dopalacze) stają się zauważalnym problemem w toksykologii klinicznej i sądowej ze względu na poza terapeutyczne zastosowanie. Zmienność w budowie fentanyli, a więc różnice właściwości toksykokinetycznych, oraz ich duża toksyczność powodują, że osoby przyjmujące tę grupę związków często ulegają śmiertelnemu zatruciu. Fentanyl został pierwszy raz zsyntetyzowany w grudniu 1960 r. w Belgii przez Paula Janssena. Powodem syntezy była konieczność stworzenia związku o silniejszych niż w przypadku morfiny, właściwościach lipofilnych. W 1957 r. otrzymano fenoperydynę, która wykazywała 25-krotnie silniejsze działanie niż morfina. Kolejne badania doprowadziły do zsyntetyzowania fentanylu (Sublimaze). W badaniach przeprowadzanych głównie na zwierzętach fentanyl wykazywał 100-200-krotnie większe działanie niż morfina. Wyróżniał się spośród znanych opioidów najszybszym działaniem, bardzo dobrą rozpuszczalnością w tłuszczach oraz najwyższym wówczas indeksem terapeutycznym.
Fentanyl — zastosowanie
Fentanyl jest to silnie działający lek, który wykorzystywany jest w celach:
- łagodzenia bólu u pacjentów po leczeniu operacyjnym;
- w leczeniu bólu u pacjentów z zawałem serca;
- w leczeniu bólu przewlekłego;
- w medycynie paliatywnej;
- u pacjentów cierpiących na bóle nowotworowe.
Fentanyl — jak działa?
Fentanyl, N-(1-fenetylo-4-piperydylo) propionanilid, jest silnym syntetycznym opioidem, głównie działa na centralny układ nerwowy. Fentanyl oddziałuje na receptory opioidowe typu μ. Jest to agonista receptorów opioidowych, których pobudzenie skutkuje zmniejszeniem stężenia cAMP. Zmniejsza się napływ jonów wapniowych do komórek, a dalej ilość przesyłanych impulsów nerwowych, również tych związanych z bólem.
Do skutków działania fentanylu zalicza się m.in.:
Do skutków działania fentanylu zalicza się m.in.:
- Analgezję (działanie medyczne polegające na eliminacji bólu);
- działanie sedacyjne (sedacją nazywamy działanie, które ma na celu uspokoić, obniżyć poziom lęku, świadomości i wywołać niepamięć);
- senność;
- zaburzenia nastroju;
- euforię;
- stan zmniejszenia częstości oddychania i spłycenia oddechów;
- zaparcia;
- zwężenie źrenic;
- nudności;
- świąd;
- pocenie się;
- niedociśnienie ortostatyczne.
Fentanyl — skutki uboczne
W latach 2000-2014 w Stanach Zjednoczonych zanotowano wzrost zgonów z powodu przedawkowania narkotyków na poziomie 137%, a liczba zgonów związanych z przedawkowaniem opioidów wzrosła o 200%. Jak wynika z szacunków, między 2013 a 2014 r. w USA nastąpił 80% wzrost zgonów związany ze stosowaniem syntetycznych opioidów innych niż metadon (np. fentanylu). Fentanyl znalazł się wśród dziesięciu substancji najczęściej powodujących śmierć z przedawkowania. Zainteresowanie pozamedycznym stosowaniem fentanylu i jego pochodnych jest stwierdzane również w Europie. Pierwsze doniesienia o zgonach związanych z zażyciem fentanylu pochodzą ze Szwecji, gdzie w 1994 r. odnotowano 9 takich przypadków. W ostatnim czasie obserwujemy niepokojące doniesienia ze świata i Europy dotyczące wzrostu zatruć, w tym także śmiertelnych, z powodu przedawkowania fentanylu. Uzależnienie od fentanylu to jedno z najbardziej niebezpiecznych nałogów, które może prowadzić do utraty zdrowia, a nawet śmierci. Już małe dawki mogą prowadzić do przewlekłego zatrucia organizmu. Skutkami ubocznymi fentanylu są:
- Wymioty;
- zawroty głowy;
- chroniczne zmęczenie;
- problemy z układem oddechowym;
- depresja oddechowa (stan zmniejszenia częstości oddychania i spłycenia oddechów);
- całkowite zatrzymanie oddechu;
- ból mięśni, stawów;
- przewlekłe bóle głowy;
- drgawki;
- trudności z koncentracją;
- zaburzenia pamięci;
- osłabienie układu odpornościowego;
- zaburzenia smaku;
- zwiększona potliwość;
- zaburzenia postrzegania przestrzeni;
- halucynacje;
- omamy czuciowe;
- złagodzenie stanów lękowych;
- wkroczenie w odmienny stan świadomości;
- zmniejszone odczuwanie zarówno emocji, jak i stanów fizycznych.
Objawy przedawkowania:
- Obniżenie ciśnienia;
- spowolnienie czynności serca;
- problemy z oddychaniem;
- sztywność mięśni;
- poszerzenie źrenic.
Fentanyl — metody wykrywania:
Wśród metod analitycznych wyróżniamy m.in.
- Metody immunoenzymatyczne;
- radioreceptorowe;
- radioimmunologiczne (RIA);
- spektrometrię w podczerwieni;
- chromatografię cieczową;
- chromatografię gazową.
Czy stan psychiczny może mieć wpływ na skłonność do uzależnień?
Uzależnienie — jest to przymus wykonywania jakiejś czynności czy przyjmowania substancji. To stan zaburzenia zdrowia psychicznego i fizycznego, na które ma wpływ wiele różnych czynników. Podatność na uzależnienia jest wynikiem wielu elementów:
- Czynników genetycznych;
- psychologicznych;
- środowiskowych;
- depresji;
- traumy i wielu innych.
Czy czynnik genetyczny może zwiększać ryzyko uzależnienia?
Czynniki genetyczne odgrywają ważną rolę w predyspozycji do uzależnień. Osoby posiadające pewne geny mogą być bardziej podatne na uzależnienie od określonych substancji lub czynności. Jednak posiadanie tych genów nie musi oznaczać, że dana osoba się uzależni. Odkryto, że pewne geny mogą zwiększać ryzyko uzależnienia od określonych substancji. Stanowią one istotny czynnik ryzyka, który należy wziąć pod uwagę. Niektóre z genów, które zostały powiązane z podatnością na uzależnienia, obejmują:
- Gen DRD2 koduje receptor dopaminy, neuroprzekaźnika odgrywającego kluczową rolę w układzie nagrody mózgu. Osoby posiadające pewne warianty genu DRD2 mogą być bardziej podatne na uzależnienie od substancji psychoaktywnych;
- Gen ADRA2A koduje receptor alfa-2 adrenergiczny, który bierze udział w regulacji nastroju i lęku. Osoby posiadające pewne warianty genu ADRA2A mogą być bardziej podatne na uzależnienie od alkoholu i nikotyny;
- Gen GABRA2 koduje receptor GABA, neuroprzekaźnika hamującego aktywność mózgu. Osoby posiadające pewne warianty genu GABRA2 mogą być bardziej podatne na uzależnienie od alkoholu i benzodiazepin.
Pamiętajmy, że czynnik genetyczny jest jednym z wielu elementów, które determinują podatność na uzależnienia. Na ryzyko uzależnienia wpływa wiele innych czynników. Osoby z predyspozycją genetyczną do uzależnień mogą być bardziej narażone na rozwój uzależnienia jeśli doświadczają stresu, lęku, depresji lub traumy. Metodą pomocną przy wszelkiego rodzaju uzależnieniach jest między innymi psychoterapia indywidualna i grupowa. Doświadczony terapeuta może zastosować metody pracy dopasowane do potrzeb i problemu pacjenta. Warto skorzystać z pomocy specjalistów w celu rozwiązania problemu.
Bibliografia:
1. Zawadzki M., Nowak K. (2018). Fentanyl i jego pochodne jako grupa nowych substancji psychoaktywnych (dopalaczy). Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Postepy Hig Med Dosw. Nr 72, s. 547-556.
2. Pergolizzi J., Böger R., Budd K., Dahan A., Erdine S. i inni. (2009). Opioidy i postępowanie w ciężkim bólu przewlekłym u osób starszych: konsensus międzynarodowego panelu ekspertów, ze szczególnym uwzględnieniem sześciu najczęściej stosowanych w praktyce klinicznej opioidów z III stopnia drabiny analgetycznej według Światowej Organizacji Zdrowia (buprenorfina, fentanyl, hydromorfon, metadon, morfina, oksykodon). Medycyna Paliatywna w Praktyce. Via Medica. Vol. 3, Nr 1, s. 40–66.
3. Zasowska-Nowak A., Ciałkowska-Rysz A. (2020). Fentanyl podpoliczkowy w leczeniu bólu przebijającego u chorego na mastocytozę układową – opis przypadku. Medycyna Paliatywna.
Vol. 12, Nr 4, s. 216-221.
Autor merytoryczny: Karolina Pasterz, specjalista portalu Zdrowegeny.pl
To badanie będzie pomocne:
Test na narkotyki z włosów - realizacja wysyłkowa
Cena online:
1029.00 zł
Technologia badania:Wysokosprawna chromatografia cieczowa
Czas oczekiwania na wynik:do 20 dni roboczych
