Udar mózgu - objawy, przyczyny, pierwsza pomoc

WHO definiuje udar mózgu jako kliniczny zespół, charakteryzujący się nagłym pojawieniem tzw. objawów ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń, które, o ile nie spowodują wcześniej zgonu, utrzymują się dobę oraz nie mają innego podłoża niż przyczyna naczyniowa. Udar jest bardzo powszechnym schorzeniem i jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności, umieralności oraz chorobowości społeczeństwa. Udar, zaraz po chorobach układu krążenia oraz nowotworach, zajmuje niechlubne 3 miejsce wśród przyczyn zgonów.

 
Według statystyk ponad 60% osób, które przeżyły udar, boryka się później z mniejszą lub większą niepełnosprawnością ruchową, a nawet połowa z nich traci samodzielność i wymaga stałej opieki. Udary mózgu wiążą się zatem z poważnymi kosztami ekonomicznymi, ale poza kosztami leczenia, wiążą się przede wszystkim z długoterminową opieką, rehabilitacją oraz przewlekłym leczeniem.

Udar niedokrwienny (dotyczy około 85% wszystkich przypadków) i wynika ze zwężenia lub zamknięcia światła naczyń doprowadzających krew do mózgu, lub wewnątrzmózgowych bądź w związku z zaburzeniami powodującymi zmniejszony przepływ mózgowy.
Udar krwotoczny spowodowany pęknięciem naczynia mózgowego oraz wynaczynianiem krwi w obrębie mózgowia. Najczęściej jest powikłaniem choroby nadciśnieniowej, ma bardzo gwałtowny przebieg.

Część czynników predysponujących podlega oddziaływaniom profilaktycznym, innym jednak (jak wiek, płeć, czynniki genetyczne) nie mamy możliwości zapobiegać.

• Podeszły wiek, ryzyko znacznie wzrasta po 65 roku życia;
• płeć męska;
• pochodzenie etniczne - rasa czarna, pochodzenie latynoskie;
• udar mózgu u rodziców znacznie zwiększa ryzyko u potomstwa;
• przebyty epizod udaru zwiększa ryzyko kolejnego epizodu;
• choroby uwarunkowane genetycznie, które zwiększają ryzyko wystąpienia udaru w młodszym wieku: anemia sierpowata, mutacja czynnik V Leiden, zespół Marfana, hiperhomocysteinemia;
• nadciśnienie tętnicze — stanowi jeden z najważniejszych czynników ryzyka, któremu można zapobiegać, predysponuje zarówno do udaru niedokrwiennego jak i krwotocznego;
• choroby układu krążeniowego — przebyty zawał, choroba niedokrwienna serca, miażdżyca, migotanie przedsionków, rzadziej krążenie mózgowe jest zaburzone na skutek wad serca i zastawek czy zapalenia wsierdzia;
• cukrzyca;
• hormonalna terapia zastępcza, doustne środki antykoncepcyjne;
• dyslipidemie — hipercholesterolemia;
• styl życia — alkohol, palenie tytoniu, dieta bogata w sód, nadwaga.

Udar mózgu — jak zapobiegać?

• Monitorowanie i farmakoterapia nadciśnienia tętniczego jeśli występuje — zmniejszenie ciśnienia o 10/5 Hg pozwala na redukcję ryzyka udaru aż o 30%, oprócz leków obniżających do profilaktyki przeciwudarowej warto wdrożyć wspierająco również zmianę stylu życia — ograniczenie używek, sodu w diecie, wprowadzenie aktywności fizycznej;
• leczenie przeciwagregacyjne — np. kwas acetylosalicylowy, zalecany u osób ze stenozą tętnicy szyjnej, dotkniętych chorobą niedokrwienną serca, objawami miażdżycy naczyń wieńcowych i tętnic kończyn oraz u osób, które przebyły udar;
• leki przeciwkrzepliwe u osób z zastawkowym migotaniem przedsionków, po zawale serca;
• cukrzyca — dwukrotnie zwiększa ryzyko udaru, kluczowa jest zatem ścisła kontrola glikemii, nieleczona cukrzyca znacznie zwiększa ryzyko chorób układu krążenia (m.in. miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, otyłości), a te jak wiadomo, podnoszą ryzyko wystąpienia udaru;
• w przypadku dyslipidemii profilaktyka udaru sprowadza się do obniżania poziomu cholesterolu całkowitego, czasem osiąga się to, wprowadzając leczenie statynami;
• w przypadku dużych zwężeń tętnic szyjnych może być konieczność przeprowadzenia zabiegu, jest on jednak obarczony ryzykiem, stąd kwalifikuje się do niego jedynie część pacjentów, alternatywą jest angioplastyka ze stentem;
• modyfikacja stylu życia — eliminacja używek, redukcja wagi, regularna aktywność fizyczna, zmiana diety.

Udar mózgu — pierwsze objawy:

• objawy ogniskowe — czyli objawy, które mają związek z zaburzeniami funkcji neurologicznych w zależności od obszaru mózgu, który został dotknięty;
• niedowład lub porażenie połowicze — osłabienie bądź utrata sprawności jednej, kilku lub wszystkich kończyn po jednej stronie ciała;
• połowicze zaburzenia czucia — zaburzenia lub utrata czucia w jednej, lub kilku kończynach, po jednej stronie ciała;
• zaburzenia widzenia — w jednym oku, ograniczenie pola widzenia w obu oczach, podwójne widzenie;
• zaburzenia mowy — trudności w rozumieniu mowy, czytaniu, pisaniu, problem z doborem i artykulacją słów;
• problemy z czynnościami związanymi z samoobsługą, dezorientacja, splątanie, zaburzenia pamięci;
• zaburzenia równowagi.

Udar krwotoczny najczęściej poprzedza bardzo silny ból głowy, często również wymioty, a deficyty neurologiczne, niedowład i zaburzenia przytomności mają zazwyczaj znacznie cięższe natężenie niż w przypadku udaru niedokrwiennego (chyba że doszło do zamknięcia dużego naczynia mózgowego i następuje szybki obrzęk mózgu). Z kolei nieduże ognisko krwawienia może przebiegać początkowo łagodnie — mylnie wskazując na udar niedokrwienny.

W przypadku podejrzenia udaru należy bezzwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe, które przetransportuje chorego do najbliższego oddziału udarowego. Ratownik medyczny lub lekarz zbiera wywiad od członków rodziny i/lub pacjenta, o ile jego stan na to pozwala. Ważne informacje dla lekarza pogotowia to: informacja o czasie występowania objawów, przyjmowanych lekach, niedawno przebytym urazie czy operacjach oraz chorobach współwystępujących.

 
Pamiętaj też, żeby ułożyć osobę przytomną w komfortowej pozycji, najlepiej z nogami w górze, a osobę nieprzytomną w pozycji bocznej bezpiecznej oraz nie podawać jej żadnych płynów ani pokarmów.

Podczas pierwszej doby podstawowe parametry życiowe pacjenta są monitorowane co 4h, a przez pozostały tydzień co 12 godzin. Po przybyciu do szpitala pacjent ma wykonywane badanie neuroobrazowe (tomografię komputerową lub rezonans mózgu), badania krwi — morfologia, koagulogram, elektrolity, glukoza, kreatynina, aminotransferazy, a także EKG.
W późniejszych etapach hospitalizacji wykonuje się również USG tętnic dogłowowych i domózgowych, rtg klatki piersiowej, Holter EKG, oraz lipidogram, CRP, OB i badanie ogólne moczu.

Leczenie

• Leczenie farmakologiczne;
• jeśli to konieczne leczenie wewnątrznaczyniowe;
• wdrożenie wczesnej rehabilitacji;
• zapobieganie oraz leczenie już powstałych powikłań neurologicznych, oraz ogólnoustrojowych;
• wczesna profilaktyka kolejnych udarów.

Bibliografia:

1. Strepikowska A., Buciński B. (2009). Udar mózgu — czynniki ryzyka i profilaktyka. Postępy farmakoterapii. Vol. 65, Nr 1, s. 46-50.
2. Błaszczyk B., Czernecki R., Prędota-Panecka H. (2008). Profilaktyka pierwotna i wtórna udarów mózgu. Studia medyczne. Nr 9, s. 71-75.
3. Wiszniewska M., Kobayashi A., Członkowska A. (2012). Postępowanie w udarze mózgu. Skrót Wytycznych Grupy Ekspertów Sekcji Chorób Naczyniowych Polskiego Towarzystwa Neurologicznego z 2012. Polski Przegląd Neurologiczny. Vol. 8, Nr 4, s. 161-175.
4. Mazur R., Świerkocka-Miastowska M. (2005). Udar mózgu — pierwsze objawy. Choroby Serca i Naczyń. Vol. 2, Nr 2, s. 84-87.