Stopa cukrzycowa — pierwsze objawy, leczenie, domowe sposoby pielęgnacji

Z roku na rok wzrasta ilość pacjentów z rozpoznaną cukrzycą, czego efektem jest również wzrost przypadków pacjentów zgłaszających się do gabinetów z zespołem stopy cukrzycowej. Cukrzyca to choroba przewlekła i nieuleczalna, jednak to czy będzie postępować w dużej mierze zależy od chorego, dlatego tak ważna jest edukacja. Wdrożenie do swego życia odpowiednich działań profilaktycznych pozwala na dłuższe życie, mniejszą ilość powikłań, większą sprawność fizyczną, a także rzadsze wizyty w placówkach medycznych i mniejsze koszty leczenia, a także mniej absencji zawodowej.

Jednym z najważniejszych czynników ryzyka rozwoju stopy cukrzycowej jest neuropatia cukrzycowa, która dotyczy nawet 25% wszystkich pacjentów z cukrzycą i odpowiada za ponad 65% wszystkich przypadków zespołu stopy cukrzycowej. W miejscu tym warto wspomnieć, że nawet u połowy pacjentów objętych opieką w centrach dietetycznych stwierdza się nieprawidłowości neurologiczne, a zaburzenia czucia rozpoznaje się u ok. 90% pacjentów tych placówek.

Początkowo zespół stopy cukrzycowej powoduje trudności w poruszaniu się, z czasem jednak dochodzą również dolegliwości bólowe, a przy braku skutecznego leczenia stan ten może prowadzić nawet do amputacji. Zespół stopy cukrzycowej (ZSC) jest więc jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji spośród wszystkich powikłań cukrzycy.

Warto mieć również na uwadze, że neuropatia jest rozpoznawana u pacjentów bardzo często już w momencie kiedy pacjent dowiaduje się, że cierpi na cukrzycę!

• neuropatia czuciowa i osłabienie odczuwania bólu;
• niedokrwienia kończyn dolnych;
• przewlekła hiperglikemia;
• modzele;
• suchość skóry w przebiegu neuropatii autonomicznej;
• obrzęki i deformacje stóp;
• źle dobrane obuwie;
• przebyte owrzodzenia lub amputacja kończyny w wywiadzie.

Niektóre z pierwszych objawów stopy cukrzycowej to:

• Zmiany skórne na stopach, takie jak suchość, łuszczenie się, pęknięcia i zaczerwienienia.
• Obrzęk stóp i kostek.
• Zmniejszenie czucia w stopach, mrowienie lub drętwienie.
• Ból lub dyskomfort w stopach.
• Powstawanie owrzodzeń, grudek, pęcherzy lub zaczerwienień na stopach, które nie goją się przez dłuższy czas.

U osób z neuropatią dochodzi do osłabienia odczuwania bólu, ucisku, temperatury i wibracji, a głębokie odruchy ścięgniste ulegają obwodowemu zniesieniu. Do zwiększonego ryzyka rozwoju owrzodzeń przyczynia się także zmniejszona potliwość stóp i wysuszenie skóry, przez które skóra ma większa skłonność do pęknięć.
Wszystkie zmiany, jakie zachodzą w obrębie stóp powodują, że zmieniają się miejsca nacisku na podeszwową powierzchnię stopy. Pacjenci są pozbawieni podstawowego mechanizmu obronnego, jakim jest odczuwanie bólu i dyskomfortu, przez co częściej ulegają urazom, a jeśli towarzyszą im zaburzenia ukrwienia, owrzodzenia powstałe na skutek urazów mogą skończyć się amputacją.
Skaleczenia często przez dłuższy czas nie zostają zauważone przez chorego, a dochodzi do nich częściej, ponieważ neuropatia motoryczna zmienia kształt stopy, przez co dotychczasowe obuwie przestaje pasować. Obniżony próg bólu i dotyku sprawia, że chory nie jest świadomy dyskomfortu.

• Pamiętaj, że podstawą jest wyrównanie metaboliczne cukrzycy;
• unikaj chodzenia boso i ogrzewania stóp o kaloryfery i piece;
• regularnie oglądaj swoje stopy w kierunku nowych zmian, urazów i ranek (wczesne wykrycie i wdrożenie leczenia obniża ryzyko amputacji o ponad 80% !);
• dokonaj zmiany nawyków pielęgnacyjnych i higienicznych stóp — stopy powinny być myte w letniej wodzie i dokładnie osuszane po myciu również w przestrzeniach międzypalcowych;
• nawilżaj skórę stóp — stosowanie specjalnych kremów i balsamów do stóp, które pomogą utrzymać skórę miękką i elastyczną. Ważne jest, aby unikać nakładania kremu między palcami, aby zapobiec powstawaniu grzybicy;
• zadbaj o odpowiednio dopasowane obuwie, a jeśli to potrzebne również specjalne pończochy czy wkładki ortopedyczne;
• zachowaj szczególną ostrożność podczas obcinania paznokci u stóp — regularne przycinanie paznokci i unikanie ich przycinania zbyt krótko, aby uniknąć wrastania;
• zwróć uwagę na skarpetki — nieuciskające ściągacze i naturalne tkaniny będą Twoim sprzymierzeńcem;
• regularnie badaj swoje stopy pod kątem neuropatii (początkowo zmiany nie są widoczne gołym okiem, ale proste badania może przeprowadzić lekarz lub przeszkolona pielęgniarka).

• infekcja łagodna — u pacjenta obserwuje się co najmniej dwa objawy wskazujące na infekcję, ale brak jest objawów ogólnoustrojowych, a zaczerwienienie wokół rany mieści się w średnicy 2 cm i ogranicza się jedynie do skóry lub powierzchownej tkanki podskórnej;
• umiarkowana infekcja — oprócz powyższych objawów występuje co najmniej jeden dodatkowy: średnica zaczerwienienia wokół rany jest większa niż 2 cm, występuje zgorzel lub ropień tkanki głębokiej bądź doszło do zajęcia ścięgien, mięśni, stawów lub kości;
• infekcja ciężka — u chorego występują objawy infekcji ogólnoustrojowej, tj. dreszcze, gorączka, tachykardia, hipotensja, kwasica, hiperglikemia.

Wczesna interwencja jest kluczem do sukcesu w leczeniu stopy cukrzycowej, dlatego osoba z grupy ryzyka, która podczas regularnej obserwacji zauważy jakieś zmiany w obrębie skóry stopy, powinna niezwłocznie udać się do lekarza, gdzie rana zostanie delikatnie oczyszczona i zabezpieczona.

• Chirurgiczne, cykliczne oczyszczanie rany — usuwanie skalpelem tkanek martwiczych i bakterii powinno odbywać się co 1-2 tygodnie plus ocena głębokości, wielkości i objawów infekcji;
• badanie mikrobiologiczne z pobranych po oczyszczeniu rany tkanek;
• odciążenie kończyny — bardzo ważne dla gojenia rany, do odciążenia wykorzystuje się specjalne obuwie przypominające buty narciarskie i ortezy stopowo-goleniowe dla diabetyków;
• badania pod kątem niedokrwienia stopy;
• badania pod kątem wyrównania metabolicznego ( profil lipidowy, glikemia, ciśnienie, stężenie albumin);
• edukacja pacjentów z grupy ryzyka w kontekście prawidłowej higieny, prewencji i pielęgnacji ran.

Opatrunek w warunkach domowych powinien być zmieniany dwa razy dzienni, przy czym należy pamiętać, że do pielęgnacji i oczyszczania nie powinno się używać wody utlenionej, a stóp nie wolno moczyć w szarym mydle, nadmanganianie potasu czy korze dębowej.
W łagodnej infekcji wystarcza stosowanie doustnych antybiotyków, jeśli jednak infekcja nosi znamiona ciężkiego zakażenia chory powinien być hospitalizowany.
Jeśli dojdzie do zakażenia kości a stan chorego pozwala na terapię zachowawczą, antybiotykoterapia trwa nawet 6 miesięcy.

1. Koblik T. (2007). Zespół stopy cukrzycowej. Trudno gojące się i przewlekłe rany — istotny problem medyczny. Diabetologia Praktyczna. Vol. 8, Nr 1, s. 22-27.
2. Dębska G. i in. (2012). Projekt edukacji chorego z zespołem stopy cukrzycowej oparty na teorii Dorothy Orem. Piel. Zdr. Publ. Vol. 2, Nr 1, s. 57-65.
3. Mrozikiewicz-Rakowska B. i in. (2011). Czynniki ryzyka amputacji kończyn dolnych w zespole stopy cukrzycowej. Leczenie Ran. Vol. 8, Nr 1, s. 23-28.
4. Ducka B., Strojek K. (2012). Czynniki ryzyka zespołu stopy cukrzycowej u chorych na cukrzycę typu 2. Diabetologia Kliniczna. Vol. 1, Nr 4, s. 138-145.
5. Korzon-Burakowska A. (2007). Zespół stopy cukrzycowej — patogeneza i praktyczne aspekty postępowania. Choroby Serca i Naczyń. Vol. 4, Nr 2, s. 93-98.