Potas — objawy, przyczyny, leczenie niedoboru potasu. Za co odpowiada potas w organizmie i kiedy suplementować?

Potas jest jednym z najistotniejszych elektrolitów oraz kationów wewnątrzkomórkowych w organizmie. Dobowe zapotrzebowanie na potas wynosi między 40 a 100 mmol i powinno być realizowane za pomocą prawidłowej, zróżnicowanej diety.
Równowaga gospodarki potasowej organizmu jest regulowana przez procesy wchłaniania i wydalania. Bierne wchłanianie potasu ma miejsce głównie w górnym fragmencie jelita cienkiego, zaś ponad 90% wydalania zachodzi przez nerki.
Warto wiedzieć, że zaburzenia gospodarki potasowej są dość często występującym schorzeniem, często zaburzenia te mają związek ze stosowaniem leków ingerujących w gospodarkę potasową.

• Regulowanie ciśnienia krwi; 
• regulowanie pH wewnątrzkomórkowego i ciśnienia osmotycznego;
• regulowanie gospodarki wodnej organizmu;
• uczestnictwo w tworzeniu potencjału spoczynkowego i czynnościowego błony komórkowej neuronów;
• element pompy sodowo-potasowej;
• regulowanie równowagi kwasowo-zasadowej;
• kontrolowanie skurczów oraz pracy mięśni;
• pobudzanie wydzielania insuliny.

Norma stężenia potasu we krwi wynosi 3.5-5.5 mmol/l a w płynie wewnątrzkomórkowym 150 mmol/l. Choć stężenie potasu w surowicy krwi reprezentuje zaledwie 2% całkowitych zasobów potasu w organizmie, obniżenie jonów w surowicy współwystępuje z obniżeniem ogólnoustrojowym. Niedobory potasu występują znacznie częściej niż nadmiar , często niedoborom potasu towarzyszą również niedobory magnezu w organizmie.
Stan niedoboru potasu w organizmie nazywany jest hipokalemią. Na objawy hipokalemi wpływają różne czynniki — czas trwania i stopień nasilenia, występujące zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej bądź współwystępujące zaburzenia innych elektrolitów.

• osłabienie siły mięśniowej wynikające z osłabienia mięśni szkieletowych;
• upośledzenie skurczu mięśni gładkich — niedrożność porażenna jelit, zaparcia;
• zaburzenia rytmu serca;
• wielomocz wynikający z zaburzonej funkcji nerek i defektu zagęszczania moczu;
• zaburzenia ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego — nadpobudliwość psychoruchowa, apatia, zaburzenia koncentracji, parestezje, osłabiona tolerancja na zimno, nadmierne pragnienie, nadmierna senność.

• Najczęściej za niedobór potasu w organizmie odpowiadają stosowane leki (moczopędne, przeczyszczające);
• biegunki;
• hiperkortyzolizm i hiperaldosteronizm;
• niewystarczająca podaż potasu w diecie — dieta uboga w potas, niedożywienie i niedostateczna suplementacja u osób ze schorzeniami predysponującymi do nadmiernej utraty potasu;
• nadmierna utrata potasu przez nerki (m.in. w hiperaldosteronizmie pierwotnym i wtórnym, zespole Cushinga, po niewydolności nerek, jako skutek uboczny stosowanych diuretyków pętlowych i tiazydowych);
• nadmierna utrata potasu przez skórę po rozległych oparzeniach i przez nadmierne poty;
• utrata przez przewód pokarmowy w biegunkach, wymiotach, przetoce i przy stosowaniu leków przeczyszczających.

Jako że niedobór potasu może się wiązać z ciężkimi do predykcji objawami, takimi jak zaburzenia rytmu serca, a które mogą stanowić zagrożenie życia, w pierwszej kolejności dąży się do uzupełnienia niedoborów potasu. Dopiero po unormowaniu stężenia potasu dąży się do ustalenia przyczyn (np. zażycie zbyt dużej ilości leku moczopędnego, gwałtowny wysiłek, przedawkowanie leku na astmę oskrzelową).

Gdy do szpitala trafia pacjent z hipokalemią i współwystępującą zasadowicą w leczeniu stosuje się podanie kroplówki z chlorkiem potasu, jeśli zaś hipokalemii towarzyszy kwasica nieoddechowa otrzymuje sól potasową kwasów organicznych bądź węglan potasu. Dodatkowo podaje się leki blokujące wydzielanie potasu przez nerki.

• przetwory mięsne, rybne i konserwy oraz produkty wędzone;
• ryby (makrela, dorsz, szprot, pstrąg);
• mięso;
• świeże i suszone grzyby (z wyłączeniem rydzów i maślaków);
• otręby i kasze;
• suszone owoce;
• większość warzyw;
• soki warzywne i owocowe;
• sól kuchenna dla osób chorujących na nadciśnienie, wzbogacona w potas.

• Podstawowym wskazaniem do suplementacji potasu jest stosowanie leków moczopędnych, jednak badania wskazują na pozytywne skutki suplementacji potasu również u pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi. Suplementacja potasu w dawce 24 mg na dobę wykazuje skuteczną redukcję ciśnienia tętniczego krwi, a stosowanie diety bogatej w potas zmniejsza ryzyko udaru mózgu i choroby niedokrwiennej serca.
• 
  Trzeba jednak pamiętać, że stosowanie diety bogatej w potas to nie wszystko — ważna jest również równowaga pomiędzy stężeniami potasu, magnezu, wapnia i sodu. U osób chorujących na nadciśnienie tętnicze obserwuje się niskie stężenia sodu, magnezu i wapnia, zaś wzrost stężenia sodu koreluje ze wzrostem ciśnienia tętniczego.
• 
  Preparaty z potasem występują pod różnymi postaciami — w formie tabletek o przedłużonym uwalnianiu, tabletek musujących, tabletek o kontrolowanym uwalnianiu czy mikrokapsułek o kontrolowanym uwalnianiu, które zapewnia otoczka żelatynowa (np. Potazek). Z racji częstego współwystępowania niedoborów magnezu i potasu na rynku istnieje wiele preparatów łączonych, jak np. Neomag, Magnez skurcz czy Asparginian extra.
• 
  Przyjmuje się również, że chelaty i glukoniany cechują się wyższą wchłanialnością.
• W suplementacji potasem należy zachować ostrożność — przedawkowanie skutkuje hiperkalemią, której skutki uboczne mogą być poważniejsze niż skutki niedoborów. Nadmiar potasu powoduje bardzo silne zmęczenie i osłabienie i prowadzi do niebezpiecznego spowolnienia tętna i pracy serca, w skrajnych przypadkach hiperkalemia może grozić zatrzymaniem akcji serca czy porażeniem mięśni szkieletowych. 


• Szczególną ostrożność podczas suplementacji potasem powinny zachować osoby ze współwystępującą chorobą wrzodową oraz chorobami trzustki i chorobami nerek. 

1. Korzeniowska K., Cieślewicz A., Jabłecka A. (2011). Zaburzenia gospodarki potasowej (część I). Hipokaliemia polekowa. Farmacja Współczesna. Vol. 4, s. 66-72.
2. Suliburska J. (2010). Rola składników mineralnych w rozwoju i prewencji nadciśnienia tętniczego. Vol. 1, Nr 4, s. 230-235.
3. Matwiejuk A. (2009). Składniki mineralne (makro- i mikroelementy) i ich znaczenie w żywieniu sportowców. oczniki Naukowe Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku. s. 97-99.