Ferrytyna niska lub podwyższona - co to oznacza?

Ferrytyna bardzo długo była kojarzona przede wszystkim jako wskaźnik poziomu żelaza. Pandemia koronawirusa ukazała jednak, że podwyższony poziom ferrytyny w surowicy stanowi ważny predyktor ciężkiego przebiegu zakażenia koronawirusem. Zauważono, że podwyższona ferrytyna była skorelowana z wyższą śmiertelnością w przebiegu COVID-19.

 
Ferrytyna jest ważnym wskaźnikiem gospodarki żelazowej organizmu, jej stężenie w surowicy daje bowiem obraz całkowitych zapasów żelaza w organizmie. Ferrytyna jest ponadto białkiem ostrej fazy, co sprawia, że jej stężenie rośnie także w stanach zapalnych organizmu, takich jak np. choroby autoimmunologiczne, zakażenia czy uszkodzenia wątroby.

Ferrytyna ma zdolność związania do nawet 4500 jonów żelaza, jej białkowa część — apoferytyna składa się z dwóch podjednostek — ferrytyny L oraz podjednostki H. Gdy w organizmie toczy się stan zapalny, współistniejący niedobór żelaza można stwierdzić, gdy stężenie ferrytyny w surowicy spada poniżej 100 mikrogram na litr.

Zdecydowana większość ferrytyny znajduje się w organizmie w komórkach narządów (jej największe ilości znajdują się w wątrobie, szpiku kostnym oraz śledzionie), stosunkowo niewielka jej ilość jest obecna w surowicy, gdzie ma zdolność do transportu żelaza. Dzięki tym właściwościom stężenie ferrytyny w surowicy stanowi czynnik diagnostyczny badań krwi.
Podwyższone stężenie ferrytyny w surowicy może być wynikiem dziedzicznych lub nabytych zespołów, które są związane z przeładowaniem żelazem organizmu, takich jak np. hemochromatoza czy transfuzja. Zbyt niski poziom ferrytyny w surowicy może z kolei wskazywać na anemię z niedoboru żelaza.

Dzięki podwyższonej ferrytynie podczas infekcji bakterie są pozbawiane wzrostu żelaza, co stanowi ważny mechanizm obronny, chroniąc komórki odpornościowe gospodarza.

• reumatoidalne zapalenie stawów — poziom ferrytyny koreluje z progresem choroby;
• podeszły wiek;
• toczeń rumieniowaty układowy;
• przewlekła choroba nerek;
• stwardnienie rozsiane;
• hemochromatoza;
• transfuzja krwi;
• suplementy diety mające w składzie żelazo;
• stany zapalne i ostre infekcje;
• COVID 19;
• wstrząs septyczny;
• infekcje grypy;
• HIV;
• gruźlica;
• zapalenie tarczycy;
• rak piersi, jelita grubego, wątroby, rak płuc, rak prostaty, chłoniak — wysokie stężenie ferrytyny jest niekorzystnym czynnikiem prognostycznym;
• młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów;
• choroba alzheimera — w badaniach wykazano nieprawidłowości w stężeniu ferrytyny w surowicy, jej podwyższony poziom w korze mózgowej, a także gromadzenie się ferrytyny w płytkach amyloidowych, związanych z chorobą.

Niska ferrytyna — przyczyny:

• regularne oddawanie krwi;
• niedobór żelaza;
• przewlekłe krwawienia z układu pokarmowego, dróg rodnych czy układu moczowego;
• niedostateczna podaż żelaza w diecie;
• stosowane leki — np. inhibitory pompy protonowej zmniejszające wchłanianie żelaza;
• zaburzenia wchłaniania — np. zespół złego wchłaniania, choroba leśniowskiego crohna.

Badanie ferrytyny — kiedy je wykonać?

• Podejrzenie niedokrwistości;
• diagnostyka przewlekłych stanów zapalnych w organizmie;
• podejrzenie hemochromatozy;
• podejrzenie choroby nowotworowej.

Oznaczenie ferrytyny jest wykonywane u osób po transfuzji krwi, jego stężenia różnią się również dla poszczególnych typów hemochromatozy:

• W hemochromatozie typu 2 (wczesny początek, mutacje genu HJV na chromosomie 19q13) w badaniach zwiększone wysycenie transferyny, wysoką zawartość żelaza w wątrobie i innych organach oraz podwyższone stężenie ferrytyny;
• w typie 3 (mutacje w genie TFR2 na chromosomie 7q22) w badaniach ujawnia się podwyższone stężenie żelaza przy stężeniu ferrytyny w granicach normy;
• hemochromatoza typu 4 (mutacje genu SLC40A1 na chromosomie 2q32) charakteryzuje się znacznie podwyższonymi poziomami wysycenia transferyny i wysokim stężeniem ferrytyny przy jednoczesnym nieznacznym podwyższeniem poziomu żelaza;
• w hemochromatozie typu 5 (mutacja genu FTH1 na chromosomie 11q12) znacznie podwyższone są wszystkie parametry — wysycenie transferyny i stężenia ferrytyny oraz żelaza.

Badanie najlepiej wykonać w godzinach porannych (między 7 a 10 rano), będąc na czczo, z zachowaniem odstępu minimum 8 godzin od ostatniego posiłku.
Należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach, część z nich może wpływać na stężenie ferrytyny (np. inhibitory pompy protonowej).

norma dla kobiet - 10-200 μg/l
norma dla mężczyzn - 15-400 μg/l

W celu podniesienia poziomu ferrytyny dietą należy spożywać produkty, które zawierają dużo hemowanego żelaza. Do takich produktów należą przede wszystkim wątróbka, jajka, czerwone mięso, tłuste ryby, suszone owoce i rośliny strączkowe. Stosowaną dietę warto również uzupełnić suplementacją witaminy C, która przyczynia się do zwiększonego wchłaniania żelaza z produktów spożywczych.
Oprócz stosowania produktów bogatych w żelazo warto również ograniczyć te, które przyczyniają się do zmniejszonego wchłaniania żelaza, takim związkiem jest m.in. tanina, której wysokie zawartości znajdują się w kawie i herbacie.

1. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0896841121001864?via%3Dihub
2. Olchowy C. i in. (2017). Stany chorobowe związane z nadmiernym gromadzeniem żelaza oraz metody oznaczania zawartości żelaza. Acta Haematologica Polonica. Vol. 48, Nr 4, s. 308-315.
3. Plays M., Muller S., Rodriguez R. (2021). Chemistry and biology of ferritin. Metallomics. Vol. 13, Nr 5, s. 1-18.
4. Levi S., Ripamonti M., Dardi M., Cozzi A., Santambrogio P. (2021). Cells. Vol. 10, Nr 8, s. 1-14.