Depersonalizacja, derealizacja — co to, objawy, przyczyny, leczenie
Z artykułu dowiesz się:
- Depersonalizacja — co to?
- Przyczyny depersonalizacji i choroby, z którymi współwystępuje
- Depersonalizacja - objawy
- Testy przesiewowe na zaburzenia dysocjacyjne i rozpoznanie
- Leczenie depersonalizacji
Sprawdź też:
Data publikacji: 2023-05-18
Data aktualizacji: 2023-05-18
Depersonalizacja — co to?
Osoba doświadczająca derealizacji ma odczucie braku kontaktu z otoczeniem lub doświadcza zmienionego odbioru otoczenia. Zjawisko to najczęściej współwystępuje z depersonalizacją, czyli odczuciem bycia odciętym od własnego ciała lub własnych emocji. Depersonalizacja sprawia, że osoba jej doświadczająca ma poczucie zmienionego otoczenia, które może się przejawiać jako poczucie obcości w znajomym otoczeniu, odczuwania świata jak zza szyby czy zasłony, bądź widzeniu świata jak przez mgłę.
Zarówno derealizacja jak i dysocjacja należą do objawów zaburzeń dysocjacyjnych, czyli zaburzeń psychicznych definiowanych jako całkowita lub częściowa utrata naturalnej integracji pomiędzy poczuciem własnej tożsamości, wspomnieniami przeszłości, kontrolą odruchów własnego ciała i bezpośrednimi wrażeniami.
Przeżycia o dysocjacyjnym charakterze mają dużą różnorodność i warto pamiętać o tym, że takie krótkotrwałe, doraźne doświadczenia mające związek z poczuciem nierealności bywają stosunkowo częste i nierzadko mają związek z trudnością znalezienia jednoznacznych ram odniesienia w stosunku do doświadczeń, które aktualnie przeżywamy.
Procesy dysocjacyjne bywają również mechanizmami obronnymi uruchamianymi automatycznie w odpowiedzi na traumatyczne lub zagrażąjące doświadczenia. Dodatkowo w literaturze przedmiotu znaleźć można wzmianki o „dysocjacji kierowanej”, pojęciem tym określa się nasze świadome strategie dystansowania się do bodźców utrudniających realizację celów, przykrych doświadczeń, czy dystraktorów aktualnie wykonywanych czynności. Takie celowe odcinanie się jest rozpatrywane jako jedna z form radzenia sobie z daną sytuacją i ma na celu minimalizowanie odczuwania lęku, bólu i napięcia w związku z daną sytuacją.
Derealizacja i depersonalizacja wydają się nierozłączne, a niektórzy badacze uznają derealizację za jeden z wymiarów depersonalizacji, tuż obok depersonalizacji somatopsychicznej, depersonalizacji autopsychicznej i depersonalizacji afektywnej. Depersonalizacja wraz z derealizacją stanowią objawy zaburzeń dysocjacyjnych.
W miejscu tym warto po krótce przedstawić pozostałe wymiary — depersonalizacja somatopsychiczna obejmuje obszar zmian w odbieraniu własnego ciała i może się objawiać poczuciem bycia w obcym ciele, bycia poza ciałem bądź zmienionym postrzeganiem wielkości członków czy odczuwania głodu, bólu. W depersonalizacji autopsychicznej człowiek ma odczucie, że to nie on jest autorem swoich czynów, myśli i odczuć, dlatego stan też może dawać odczucie bycia robotem sterowanym przez kogoś z zewnątrz i bycia jedynie obserwatorem własnych poczynań.
Człowiek doświadczający depersonalizacji afektywnej na tyle odcina się z kolei od własnych stanów emocjonalnych, że traci zdolność do dzielenia bliskości z ważnymi ludźmi, traci zdolność do odczuwania przyjemności, ale również nie jest zdolny do odczuwania strachu czy obrzydzenia w sytuacjach, w których odczucia te byłyby naturalne i zasadne.
Derealizacja — przyczyny
- krótkotrwałe, naturalne stany fizjologiczne, które mogą wystąpić u zdrowych osób z powodu braku snu, przemęczenia, odwodnienia, nadmiernego stresu);
- zaburzenia neurologiczne (m.in. padaczka, udar);
- derealizacja po marihuanie lub innych środkach psychoaktywnych;
- zaburzenia nastroju, zaburzenia depresyjne;
- zespół stresu pourazowego (PTSD);
- zaburzenia obsesyjno-kompulsywne;
- zespół lęku napadowego, fobie, agorafobia, lęk paniczny;
- schizofrenia;
- padaczka skroniowa;
- u części pacjentów z borderline (ustąpienie objawów derealizacji jest pozytywnym czynnikiem rokowniczym).
Depersonalizacja — objawy
- nieprawidłowe odczuwanie ciała;
- otępienie afektywne, odrętwienie emocjonalne;
- zaburzone i subiektywne przywoływanie wspomnień;
- zaburzenia percepcji czasu;
- poczucie wyobcowania w otoczeniu i nierealność otoczenia.
Objawy te są również uwzględniane w diagnozie zaburzeń depersonalizacyjnych, w której pod uwagę bierze się dodatkowo wykluczenie czynników organicznych, toksycznych i psychotycznych, które mogłyby się objawiać w powyższy sposób.
Osoba doświadczająca zaburzeń depersonalizacyjnych ma zachowany wgląd, co oznacza, że jest świadoma, że to, co odczuwa jest subiektywne i nie jest wywołane przez siły z zewnątrz, jej postrzeganie pozostaje jasne i niezaburzone.
Depersonalizacja — test
Najpopularniejszym narzędziem przesiewowym do oceny skali nasilenia objawów jest Skala doświadczeń dysocjacyjnych (DES), która została przełożona na polski język w 2016 roku. Wątpliwości odnośnie testu DES oscylują wokół faktu, że test oprócz pytań o objawy o patologicznym charakterze jak i takie doświadczenie, które występują naturalnie u osób zdrowych.
Testy DES pomijają nieco sensomotoryczne aspekty doświadczeń urazowych, częste w zaburzeniach dysocjacyjnych, dlatego oprócz testu DES wykonywany jest również Kwestionariusz Dysocjacji Somatomorficznej.
Oba testy nie służą do rozpoznania zaburzeń dysocjacyjnych, ale umożliwiają ocenę nasilenia występujących objawów.
Należy pamiętać, że testy nie dają jednoznacznych odpowiedzi i zawsze powinny zostać przeanalizowane, pogłębione i omówione przez profesjonalistę. Może się bowiem zdarzyć zarówno stosunkowo niskie wyniki testów u osób z poważnymi zaburzeniami, jak i wysoki u osób zdrowych. Część pacjentów może mieć bowiem tendencję do symulacji, inni zaś mogą mieć tendencję do nadmiernego podkreślania swoich trudności.
Depersonalizacja — leczenie
Zespół depersonalizacji-derealizacji jest uznawany za dość oporny na leczenie, wiele zależy również od przyczyn i źródła objawów. Jeśli za objawami stoją zaburzenia lękowe lub depresyjne, objawy powinny ustąpić po skutecznym leczeniu tych schorzeń.
Objawy mające podłoże w zatruciu toksynami ustępują najczęściej samoistnie, gdy toksyny zostają usunięte z organizmu.
Gdy nieznane jest podłoże występujących zaburzeń włącza się farmakoterapię i psychoterapię, jednak wciąż nie zostały opracowane jasne wytyczne odnośnie leczenia depersonalizacji czy derealizacji. Specjaliści posiłkują się publikacjami z opisami przypadków innych pacjentów, którzy uzyskali poprawę stanu zdrowia.
Obecnie najbardziej obiecującymi metodami leczenia zaburzeń dysocjacyjnych należą — terapia poznawczo-behawioralna, leki z grupy antagonistów opioidowych oraz seria przezczaszkowej stymulacji magnetycznej.
Bibliografia:
- Tomalski R., Pietkiewicz I. (2022). Depersonalizacja - klucz do zrozumienia złożoności zjawisk dysocjacyjnych. Psychiatr Psychol Klin. Vol. 22, Nr 3, s. 166-174.
- Mudyń K. (2012). Poczucie nierealności i jego konteksty. Fenomenologiczne aspekty procesów dysocjacyjnych. Studia Psychologica. Vol. 2, Nr 12, s. 85-100.
- Tomalski R., Pietkiewicz I. (2019). Rozpoznanie i różnicowanie zaburzeń dysocjacyjnych — wyzwania w praktyce klinicznej. Czasopismo psychologiczne. Vol. 25, Nr 1, s. 43-51.
- Tomalski R. (2008). Aleksytymia i dysocjacja. Psychoterapia. Vol. 2, Nr 145, s. 35-43.
- Gierus J., Mosiołek A. (2013). Poznawczo-behawioralna konceptualizacja zespołu depersonalizacji-derealizacji. Przypadek pacjenta, który wyleczył się sam. Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny. Vol. 5, Nr 1, s. 25-30.
- Sterna W., Sterna R. (2018). Depersonalizacja/derealizacja — zespół objawów czy odrębne zaburzenie? Psychiatria. Vol. 15, Nr 1, s. 26-34.