Rak szyjki macicy - objawy, leczenie, rokowania

Jak dochodzi do rozwoju raka szyjki macicy? Jaką rolę odgrywa w tym procesie wirus HPV?

W samej Europie Polska zajmuje niechlubne drugie miejsce pod względem zarówno zapadalności jak i zgonów w wyniku tego nowotworu (w rankingu pięcioletnich przeżyć zajmujemy z kolei przedostatnie miejsce wśród europejskich krajów).

Rak szyjki macicy to choroba silnie powiązana z przetrwałą infekcją wirusa HPV — u wszystkich kobiet, u których rozpoznaje się złośliwego raka szyjki macicy, występuje również zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego. Dotychczas wykryto ponad 200 różnych typów wirusów HPV, większość z nich jest uznawana za patogeny niskiego ryzyka, jednak należy pamiętać, że przewlekłe zakażenie typami wysokiego ryzyka (szczególnie HPV typu 16 i 18), może prowadzić do rozwoju raka szyjki macicy. Badania populacyjne wskazują, że co piąta kobieta (ponad 20%!) w chwili wykonywania badania ma zakażenie HPV.

W badaniach przeprowadzonych w społeczeństwie amerykańskim wykazano, że ponad 70% populacji kobiet aktywnych seksualnie miało styczność z wirusem HPV, jednak zmiany niskiego ryzyka mają tendencję do samoograniczania się. U kobiet, które przebyły infekcję, wytwarzają się wykrywalne we krwi przeciwciała, jednak nie chronią one przed kolejną reinfekcją w dalszym przebiegu życia.

W przypadku zmian przednowotworowych szyjki macicy szanse na całkowite wyleczenie wynoszą niemal 100%, dlatego ważne jest zapobieganie rakowi szyjki poprzez regularne, wykonywanie co 1-3 lata badania cytologicznego.

Skąd się bierze rak szyjki macicy? Proces rozwoju raka szyjki zaczyna się od infekcji wysokoonkogennymi typami wirusa HPV, które prowadzą do początkowo niegroźnych zmian nabłonka szyjki macicy, później komórki nabłonka szyjki ulegają neoplazji średniego i dużego stopnia, aż po przedinwazyjnego raka szyjki (tzw. wewnątrznabłonkowa neoplazja szyjki macicy CIN), a następnieraka inwazyjnego. Zmiany nowotworowe na szyjce macicy zwykle rozwijają się w obszarze na pograniczu błony śluzowej szyjki macicy i kanału gruczołowego.

Przyczyny raka szyjki i czynniki ryzyka raka szyjki:

Głównym czynnikiem rozwoju raka szyjki macicy jest zakażenie HPV, nie u każdej jednak kobiety, która jest zakażona wirusem brodawczaka, rozwinie się nowotwór, inne czynniki ryzykarozwoju raka szyjki to:

• długotrwałe stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych;
• częsta zmiana partnerów seksualnych;
• liczne ciąże i porody;
• niski status ekonomiczny;
• zaburzenia komórkowej odpowiedzi immunologicznej, np. w przebiegu zakażenia wirusem HIV czy po przeszczepie narządów;
• nie wykonywanie regularnych badań;
• częste stany zapalne w obrębie kanału szyjki macicy;
• wczesny wiek inicjacji seksualnej, kiedy to występuje najwyższa aktywność metaplastyczna, korelująca z większym ryzykiem infekcji HPV;
• inne infekcje przenoszone drogą płciową, takie jak chlamydia trochomatis, niektóre typy wirusa herpes simplex czy cytomegalowirus, mogą przyczyniać się do inicjacji procesu nowotworowego;
• palenie papierosów przyczynia się do skłonności do przechodzenia infekcji w infekcję przetrwałą;
• starzenie się układu immunologicznego postępujące wraz z wiekiem;
• stosowanie prezerwatywy nie zabezpiecza wystarczająco przed zakażeniem HPV, ponieważ wirus może być przenoszony przez kontakt z zakażoną tkanką skórną, a więc również przez skórę moszny, wargi sromowe, okolice odbytu, których prezerwatywa nie pokrywa.

Objawy raka szyjki macicy:

Wczesny rak szyjki nie daje praktycznie żadnych objawów, dolegliwości pojawiają się w późnym stadium zaawansowania raka i nie są specyficzne.

Objawy nowotworu złośliwego szyjki to:

• krwawienia z dróg rodnych — krwawienia między miesiączkami, miesiączki dłuższe i bardziej obfite, krwawienia po stosunkach i kontaktowe;
• bóle w okolicy podbrzusza oraz okolicy krzyżowo-lędźwiowej;
• utrata apetytu i spadek masy ciała;
• osłabienie i zwiększona męczliwość;
• zapalenie czy niewydolność nerek, spowodowane niedrożnością moczowodów w wyniku ich ucisku przez guza;
• czasem również obrzęki kończyn dolnych i problemy z oddawaniem moczu.

Rak szyjki macicy — jakie badania umożliwiają rozpoznanie raka szyjki ?

Każde niepokojące objawy powinny zostać skonsultowane z ginekologiem, który oprócz pogłębionego wywiadu, dokona oceny narządów miednicy mniejszej dzięki przeprowadzeniu badania ginekologicznego oraz USG transvaginalnego. Nie wcześniej niż 4 dni po i nie później niż 4 dni przed wystąpieniem miesiączki należy wykonać cytologię, które jest głównym badaniem służącym do diagnozowania raka szyjki. Badanie cytologiczne szyjki macicy, pozwala na dokładne obejrzenie komórek szyjki macicy, pobranych z kanału szyjki macicy w celu wykrycia zmian, określonych jako dysplazja szyjki macicy, spowodowanych zakażeniem HPV.

W Polsce każda kobieta w wieku od 15 do 59 lat, która w ciągu ostatnich 3 lat nie wykonywała cytologii szyjki macicy w ramach NFZ, może skorzystać z bezpłatnych badań cytologicznych w ramach Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy. Świetnym przykładem stanowiącym dowód na to jak ważne i skuteczne są badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy, jest Australia i jej wprowadzony już w 2007 roku program szczepień przeciwko HPV. Szacuje się, że dzięki programowi profilaktyki raka szyjki macicy już przed 2030 rokiem rak szyjki macicy przestanie funkcjonować jako problem zdrowia publicznego w Australii.

Jeśli wyniki badania cytologicznego nie jest satysfakcjonujący, zlecana jest kolposkopia szyjki macicy, która daje możliwość oglądania szyjki macicy w znacznym powiększeniu i o ile to konieczne, pozwala również na pobranie fragmentu do badania histopatologicznego. W przypadku podejrzenia naciekania szyjki macicy na pobliskie struktury wykonuje się rektoskopię.

Metody leczenia raka szyjki macicy

Metody leczenia są dobierane na podstawie stopnia zaawansowania raka szyjki, wieku pacjentki, posiadania potomstwa oraz chęci posiadania w przyszłości, a także ogólnej kondycji zdrowotnej. Podstawą w leczeniu raka inwazyjnego szyjki macicy jest zabieg chirurgiczny, a jego rozległość zależy od wielkości i głębokości zmian dysplastycznych. Wczesny rak szyjki pozwala na usunięcie części szyjki macicy, inwazyjny rak szyjki wymaga zaś radykalnej strategii — wykonuje się zabieg usunięcia macicy wraz z przydatkami i węzłami chłonnymi miednicy mniejszej. Leczeniem uzupełniającym zaawansowanego raka szyjki jest radioterapia.

Gdy występują przerzuty odległe, rak szyjki leczony jest również z zastosowaniem chemioterapii. Główne miejsca przerzutów raka szyjki to: wątroba, szpik kostny, nadnercza, kości i ośrodkowy układ nerwowy.

Szczepienie przeciwko HPV w ramach profilaktyki raka szyjki

Kobiety seropozytywne mają takie samo ryzyko zakażenia się HPV jak reszta populacji. Szczepionka przeciwko HPV przyjęta w wieku 15-25 lat sprawia, że w organizmie dochodzi do wytworzenia przeciwciał o stężeniu kilka razy wyższym niż w wyniku naturalnego zakażenia.

Stężenie przeciwciał obniża się wprawdzie z wiekiem, nadal jest jednak wyższe niż w przypadku przebycia infekcji drogą naturalną. Dotychczas nie udało się wynaleźć szczepionki, będącej w stanie zahamować rozwój już istniejącego raka szyjki.

Choć szczepionki nie chronią przed wszystkimi wysokoonkogennymi typami wirusa HPV, wraz z cytologicznymi badaniami przesiewowymi stanowią najlepszy sposób na zapobieganie występowania raka szyjki macicy w populacji.

Bibliografia: