Przeciwciała monoklonalne - co to, rola w terapii celowanej

Przeciwciała monoklonalne — co to jest?

Przeciwciała monoklonalne to białkowe cząsteczki, kształtem przypominające literę „Y”, które składają się z czterech łańcuchów peptydowych. Dwa z nich nazywane są łańcuchami ciężkimi, są one dłuższe i połączone ze sobą dwusiarczkowymi wiązaniami. Dwa pozostałe, nazywane łańcuchami lekkimi, wiążą się z łańcuchami ciężkimi przy pomocy dwusiarczkowych mostków. Każde przeciwciało posiada w swej budowie region Fab., czyli fragment wiążący antygen (nazywany również parotopem), który składa się z fragmentu części stałej łańcucha ciężkiego oraz z łańcuchów lekkich. 

Biotechnologia pozwala na łączenie przeciwciał z różnymi związkami chemicznymi, spośród których najważniejsze grupy to:

• Immunotoksyny, czyli połączenie przeciwciał z toksynami, gdy związki te przyłączają się do danego antygenu (np. komórki nowotworowej), toksyna może zniszczyć komórkę, która niesie ten antygen. Mechanizm ten pozwala na niszczenie wybranych komórek bez niszczącego wpływu na inne komórki;
• Połączenie przeciwciał monoklonalnych i leków, schemat działania takiego połączenia jest podobny jak w przypadku immunotoksyn i pozwala na transport leku bezpośrednio do chorego narządu lub tkanki. Zastosowanie przeciwciał monoklonalnych w chemioterapii pozwala na zmniejszenie dawki leku i ograniczenie jej skutków ubocznych. 
• Połączenie przeciwciał monoklonalnych i izotopów — znajduje zastosowanie w radioterapii, pozwalając na miejscowe, bardziej precyzyjne napromieniowanie komórek nowotworowych oraz zmniejszenie dawki napromieniowania. 

Przeciwciała monoklonalne — zastosowanie:

• terapia nowotworów;
• choroby autoimmunizacyjne, m.in. wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
• leczenie migreny (przeciwciała monoklonalne skierowane przeciwko peptydowi pochodnemu genowi kalcytoniny CGRP);
• prawdopodobnie we wczesnym stadium Alzheimera — przeciwciało monoklonalne skierowane przeciwko beta-amyloidowi (Aducanumab);
• transplantologia;
• choroby układu krążenia i układu krwiotwórczego;
• choroby układu nerwowego;
• terapia osteoporozy.

Przeciwciała monoklonalne w terapii celowanej nowotworów

W terapii nowotworów w dalszym ciągu największą popularnością cieszą się drobnocząsteczkowe chemiostatyki, stanowiące podstawę chemioterapii. Te małocząsteczkowe związki z łatwością przenikają dwuwarstwę lipidową, a dzięki dobrej rozpuszczalności w wodzie, mają zdolność do nieograniczonego przemieszczania i krążenia w organizmie. 
Procesy detoksykacji zachodzące w komórkach oraz niewielka masa cząsteczkowa, sprawiają, że chemiostatyki nie tylko szybko wnikają do komórek, ale również szybko są z nich usuwane. Wspomniane procesy obniżają skuteczność leczenia chemioterapeutycznego. 
Doustne lub dożylne podanie chemiostatyku, powoduje, że zaczyna on krążyć w organizmie i oprócz pożądanego efektu terapeutycznego, powoduje również liczne, niepożądane skutki uboczne. 
Do najczęstszych skutków ubocznych chemioterapii należą uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego, takie jak m.in. zaburzenia wchłaniania, wymioty, biegunki czy nudności. Równie często działania niepożądane dotykają również narządów biorących udział w eliminacji leków, stąd możliwy jest rozwój marskości wątroby i jej zwłóknień czy niewydolność nerek. Chemioterapia może także prowadzić do uszkodzenia szpiku kostnego, stąd częstymi skutkami ubocznymi chemioterapii są nieprawidłowości w wynikach krwi — leukopenia, niedokrwistość czy trombocytopenia. 

Obiecującą odpowiedzią na poszukiwania substancji, które pozwolą na poprawę skuteczności chemioterapii oraz zwiększenie selektywności chemiostatyków, wydają się przeciwciała monoklonalne. Skuteczność i selektywność leków można zwiększyć dzięki zastosowaniu makrocząsteczek, które w terapii nowotworowej znajdują zastosowanie jako nośniki leków przeciwnowotworowych. Najważniejszym zadaniem takich przenośników jest dostarczenie leków w jak najwyższym stężeniu przy jednoczesnym ograniczeniu toksyczności ogólnoustrojowej. 

Przeciwciała monoklonalne są stosowane w różnych postaciach — jako wolne cząsteczki, w formie połączonej leku z przeciwciałem, oraz w formie immunokoniugatu, czyli połączeniu lek-przeciwciało-biopolimer. Na początku w leczeniu wykorzystywano mysie przeciwciała, jednak wykazywały wysoce immunogenne dla człowieka działanie. Obecnie by zredukować ów efekt, wykorzystuje się przeciwciała chimeryczne, humanizowane i przeciwciała ludzkie. 

• gorączka;
• drgawki; 
• mdłości; 
• hipotensja;
• wysypka;
• spadek liczby płytek krwi. 

 

1. Powróźnik B., Kubowicz P., Pękala E. (2012). Przeciwciała monoklonalne w terapii celowanej. Postepy Hig Med Dosw. Vol. 66, s. 663-673. 
2. Zieliński M., Płucienniczak A. (2009). Przeciwciała monoklonalne — zastosowanie w medycynie. BIOTECHNOLOGIA. Vol. 2, Nr 85, s. 113-122. 
3. Sosińska-Mielcarek K., Jassem J. (2005). Przeciwciała monoklonalne w leczeniu nowotworów litych. ONKOLOGIA W PRAKTYCE. Vol. 1, Nr 4, s. 225-232.
4. Marcinkowska M., Stańczyk M., Klajnert-Maculewicz B. (2015). Przeciwciało monoklonalne trastuzumab i dendrymery w terapii celowanej raka piersi. Postepy Hig Med Dosw. Vol. 69, s. 1313-1324. 
5. Szwed A. i in. (2010). Rola przeciwciał monoklonalnych w transporcie leków do komórek nowotworowych. Journal of Oncology. Vol. 60, Nr 5, s. 442-450. 
6. Giannopoulos K. i in. (2017). Rytuksymab — pierwsze biopochodne przeciwciała monoklonalne w hematoonkologii. Acta Haematologica Polonica. Vol. 48, Nr 4, s. 269-273.