Nerwiakowłókniakowatość typu 1 - czym jest ta choroba?

Nerwiakowłókniakowatość - co to za choroba?

Nerwiakowłókniakowatość typu 1 jest nieuleczalną chorobą nerwowo-skórną, która dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący. Z tą chorobą rodzi się jedno na 3500 żywych noworodków. Nerwiakowłókniakowatość, zwana również chorobą von Recklinghausena lub neurofibromatoza typu I, wynika z obecności mutacji w genie NF1, który znajduje się na chromosomie siedemnastym i ma znaczenie w obniżeniu ekspresji protoonkogenów komórkowych (czyli genów, które mają zdolność do wyzwolenia procesu nowotworowego).

W 50-70% przypadków przyczyną choroby jest nowa mutacja, która nie jest dziedziczona po rodzicu. Natomiast samo ryzyko zachorowania przez dziecko w przypadku chorego rodzica wynosi 50%.

Café-au-lait, nerwiakowłókniak… - jakie są objawy nerwiakowłókniakowatości typu 1?

Objawy skórne

• Plamy café-au-lait - są to płaskie zmiany o zabarwieniu kawy z mlekiem występujące głównie na tułowiu i kończynach. Pojawiają się jeszcze przed drugim rokiem życia, a ich liczba i wielkość zwiększa się z wiekiem. Do 10. roku życia jest to zazwyczaj jedyny objaw nerwiakowłókniakowatości.
• Piegowate nakrapianie - są to zmiany o średnicy 2-3 mm, które obserwowane są w okolicach pachwin i pach.
• Nerwiakowłókniaki - guzki podskórne, które są twarde i gumowate oraz mogą występować w różnej ilości i wielkości. Występują u 99% chorych wśród młodzieży i dorosłych.

Objawy ze strony narządu wzroku

• Guzki Lischa - są to małe brązowe guzki o typie hamartoma. Występują one u 90% chorych do około 21 roku życia. Guzki te nie powodują upośledzenia widzenia.
• Glejaki nerwów wzrokowych - są to łagodne guzy, które występują u około 15% chorych. W trakcie ich rozrostu mogą zacząć uciskać skrzyżowanie nerwów wzrokowych, a w przypadku nacieku podwzgórza może dojść do przedwczesnego dojrzewania.

Objawy ze strony układu nerwowego

• Trudności w nauce.
• Padaczki (10-15% chorych).
• Opóźnienie rozwoju umysłowego lub psychoruchowego (15-20% chorych).
• Autyzm (wiąże się znacznie z obecnością mutacji w genie NF1).
• Glejaki - występują w różnych obszarach układu nerwowego (głównie, pień mózgu, móżdżek, nerw wzrokowy).
• Zmiany naczyniowe w ośrodkowym układzie nerwowym - prowadzą one do różnych chorób naczyniowych, w tym krwawień, tętniaków czy zespołu moyamoya.
• Nerwiakowłókniaki splotowate - łagodne guzy rosnące wzdłuż nerwów, mają skłonność do naciekania nerwów i splotów nerwowych, a także mogą wrastać do narządów wewnętrznych, kanału kręgowego, ucha środkowego, a także zniekształcają kości i deformują kończyny. Z nich mogą rozwinąć się występujące głównie u dorosłych złośliwe nowotwory osłonek nerwów obwodowych.

Objawy kostne

• Dysplazja kości klinowej (powoduje wytrzeszcz).
• Skolioza.
• Wygięcie łukowate kości długich.

Inne nowotwory

W tej chorobie bardzo często występują różnego typu nowotwory złośliwe, takie jak (oprócz wcześniej wymienionych) mięśniakomięsaki prążkowanokomórkowe, białaczki, gwiaździaki, oponiaki mózgu i rdzenia kręgowego, guz Wilmsa, złośliwe guzy otoczki nerwów obwodowych czy guzy chromochłonne. Ten ostatni należy wziąć pod uwagę, jeżeli chory na NF1 ma nadciśnienie tętnicze.

Diagnostyka nerwiakowłókniakowatości

Nerwiakowłókniakowatość typu 1 diagnozowana jest na podstawie specjalnie opracowanych kryteriów oceny klinicznej, spośród których konieczne jest spełnienie minimum dwóch:

• Obecność sześciu plam café au lait, które u dziecka przed okresem dojrzewania będą miały min. 5 mm średnicy, a po okresie dojrzewania min. 15 mm.
• Obecność minimum dwóch nerwiakowłókniaków bądź minimum jednego splotowatego.
• Obecność nakrapiań piegowatych w pachach i pachwinach.
• Obecność glejaka nerwu wzrokowego.
• Obecność minimum dwóch guzki Lischa, czyli guzów siatkówki typu hamartoma.
• Dysplazja kości klinowej lub ścieńczenie kości długich.
• Rodzinne występowanie choroby (krewni 1 stopnia).

Przydatnymi metodami diagnostycznymi są badanie genetyczne w kierunku mutacji w genie NF1 oraz obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego. Badanie genetyczne dodatkowo wskazuje na ryzyko przekazania choroby potomstwu.

Jak leczyć tę chorobę?

Nerwiakowłókniakowatości nie da się wyleczyć, z tego powodu leczenie jest objawowe. Istotne znaczenie ma przeciwdziałanie atakom padaczkowym, wspomaganie dzieci w nauce oraz jeśli będzie taka konieczność, przeprowadzanie zabiegów chirurgicznych lub ortopedycznych, podawanie radioterapii, chemioterapii czy hormonu wzrostu. Operacje zmian skórnych mogą być nie do końca bezpieczne ze względu na znaczne ich ukrwienie.

Zaleca się, aby pacjenci z tą chorobą mieli co roku przeprowadzane badania przedmiotowe w zakresie rozwoju fizycznego (wzrost, masa ciała, cechy płciowe, obwód głowy) i psychicznego (uczenie, zdolności poznawcze), a także badania wzroku, kręgosłupa, skóry, układu sercowo-naczyniowego oraz w kierunku neurologicznych objawów ogniskowych.

Ponadto zaleca się, aby u najbliższych krewnych wykonać dokładne badanie okulistyczne i dermatologiczne, a także badanie za pomocą rezonansu magnetycznego w razie wystąpienia wątpliwości. W przypadku dzieci (np. młodszego rodzeństwa) takie badania należy powtórzyć w trzecim, piątym i siódmym roku życia.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Bibliografia:

• Little H., Kamat D., Sivaswamy L.: Common neurocutaneous syndromes. Pediatric Annals 2015; 44 (11): 496–498, 500–504.
• Morris S.M., Acosta M.T., Garg S. et al.: Disease Burden and Symptom Structure of Autism in Neurofibromatosis Type 1: A Study of the International NF1-ASD Consortium Team (INFACT). JAMA Psychiatry. 2016; 73 (12): 1276-1284. doi: 10.1001/jamapsychiatry.2016.2600.
• Zajączek S., van de Wetering T.: Nerwiakowłókniakowatość typu 1 (NF1, choroba von Recklinghausena). Postępy Nauk Medycznych 8/2008, s. 510-514.