Markery nowotworowe

Markery nowotworowe - czym są?

Markery nowotworowe są substancjami, których obecność lub stężenie wyższe niż standardowo wskazuje na możliwy przebieg onkogenezy i rozwój choroby nowotworowej.

Niektóre z markerów nowotworowych wytwarzane są jedynie przez komórki nowotworowe - zazwyczaj można je wykryć w bardzo wczesnej fazie wzrostu guza. Markerami nowotworowymi mogą również być substancje naturalnie występujące w organizmie i wydzielane przez zdrowe tkanki, jak hormony i enzymy, których nadmiernie wysokie stężenie dopiero świadczy o nieprawidłowościach w organizmie.

Markery nowotworowe - ogólny podział:

• Markery nowotworowe typowe tylko dla określonego nowotworu i nie występujące w zdrowych komórkach.
• Markery nowotworowe będące antygenami płodowo-zarodkowymi, które występują jedynie u płodu.
• Markery nowotworowe będące antygenami łożyskowymi, które zanikają po porodzie.
• Markery będące antygenami nowotworowymi wytwarzanymi zarówno przez komórki nowotworowe, jak i zdrowe tkanki.
• Enzymy.
• Hormony.
• Markery stanu zapalnego, np. białka ostrej fazy, cytokiny.

Markery nowotworowe - które są najczęściej badane?

• CA 125 – marker raka jajnika - marker ten obserwowany jest w zaawansowanym raku jajnika oraz w innych chorobach, m.in. raku żołądka i płuca, chłoniakach, zapaleniu jajowodów, endometriozie, mięśniakach macicy czy niewydolności wątroby. Można go wykryć również w czasie miesiączki, ciąży i połogu
• HE4 - marker raka jajnika - jest specyficzny jedynie dla nowotworu jajnika i wykrywany jest już w początkowych stadiach choroby.
• PSA – marker raka prostaty - podwyższone stężenie tego markera wskazuje na nowotwór złośliwy prostaty, łagodny przerost oraz zapalenie gruczołu krokowego.
• CEA – marker raka jelita grubego - oprócz nowotworu jelita grubego może również wskazywać na niedrobnokomórkowego raka płuc, raka żołądka, raka trzustki, raka szyjki macicy, raka jajnika i raka piersi.
• CA 15-3 - marker raka piersi - jest to marker występujący jedynie w nowotworze piersi. W przypadku jego gwałtownego wzrostu możliwe jest wykrycie wznowy i przerzutów.
• CA 19-9 - marker raka trzustki - głównie wskazuje na groźnego raka trzustki, jednak jego podwyższone stężenie obserwowane jest również w chorobach piersi i wątroby oraz raku trzustki, raku płuc, raku wątroby i raku jajnika.

Markery nowotworowe - jakie badania są wykonywane?

Markery nowotworowe - cel wykonania badań:

• Ocena ryzyka zachorowania na określony nowotwór, np. Test ROMA lub badanie 4K.
• Diagnostyka przesiewowa - wczesne wykrywanie raka.
• Diagnostyka różnicowa z innymi prawdopodobnymi stanami chorobowymi.
• Ocena skuteczności terapii.
• Monitorowanie stanu zdrowia pacjenta po zakończeniu leczenia (wznowa, przerzuty).

Markery nowotworowe - badania:

• Test ROMA (Ca125+HE4+ROMA) - jest to badanie oceniające, z jakim prawdopodobieństwem guz piersi jest złośliwy.
• PSA panel w kierunku raka prostaty (PSA, FPSA, wskaźnik fPSA/PSA) - na podstawie wskaźnika fPSA/PSA możliwe jest rozróżnienie raka prostaty z łagodnym przerostem prostaty.
• Badanie 4K (tPSA+fPSA+nienaruszone PSA+hK2) - określa ryzyko wystąpienia w ciągu najbliższych dwudziestu lat inwazyjnego raka prostaty.
• Markery nowotworowe u kobiet - jest to pakiet markerów najczęściej występujących u kobiet nowotworów: piersi, jajnika, trzustki i jelita grubego.
• Markery nowotworowe u mężczyzn - jest to pakiet markerów najczęściej występujących u mężczyzn nowotworów: jelita grubego, prostaty, trzustki, jądra.

Możliwe jest również przebadanie pojedynczych markerów nowotworowych, m.in. CA 125, HE4, PSA, CEA, CA 15-3, CA 19-9.

Markery nowotworowe - czy badania te są dokładne?

Podwyższony poziom markerów nowotworowych jest wiązany ze stanem zapalnym i/lub chorobowym w organizmie. Niestety niektóre z markerów mogą być typowe dla kilku chorób nowotworowych czy innych zaburzeń zdrowotnych. Z tej przyczyny przed postawieniem ostatecznej diagnozy konieczne jest wykonanie bardziej pogłębionej diagnostyki.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Aktualizacja: 2020-07-15