Choroby neurodegeneracyjne – wyzwanie dla pacjenta i opiekuna

5.0

Ocena klientów: 1 ocen

Z artykułu dowiesz się:

Najczęściej występujące choroby neurodegeneracyjne
Objawy chorób neurodegeneracyjnych
Czynniki rozwoji chorób neurodegeneracyjnych
Choroby neurodegeneracyjne - profilaktyka

sprawdź też:

1. Nowotwory – długie milczenie, nagła tragedia

2. Choroby serca: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca. Jak się chronić i zapewnić sobie długowieczność?

3. „Czterech Jeźdźców Apokalipsy”- czyli 4 główne choroby skracające życie – jak się przed nimi bronić i zachować długowieczność?

Data publikacji: 2025-08-12

Data aktualizacji: 2025-08-12

Choroby neurodegeneracyjne to postępujące schorzenia układu nerwowego, które prowadzą do stopniowej utraty funkcji poznawczych, ruchowych czy emocjonalnych. Wraz ze starzejącym się społeczeństwem liczba tych schorzeń stale rośnie. Niestety, nie istnieje obecnie skuteczne leczenie przyczynowe. Wczesne rozpoznanie objawów i zminimalizowanie czynników ryzyka mogą znacząco wpłynąć na jakość i długość życia pacjentów. Co więcej, choroby neurodegeneracyjne to jeden z czterech głównych „jeźdźców apokalipsy” naszego zdrowia – obok chorób serca, nowotworów i cukrzycy typu 2. Wspólnie odpowiadają one za większość przedwczesnych zgonów w krajach rozwiniętych. Starzenie się społeczeństw sprawi, że skala tego problemu w nadchodzących latach będzie rosła w dramatycznym tempie.

Do najczęstszych chorób neurodegeneracyjnych należą:

Choroba Alzheimera

To najczęstsza przyczyna otępienia (demencji) u osób starszych. Charakteryzuje się postępującym zanikiem pamięci, trudnościami z myśleniem, mową i orientacją. W mózgu chorego odkładają się patologiczne białka (amyloid β i tau), które uszkadzają neurony. Choroba rozwija się powoli i prowadzi do całkowitej niesamodzielności. Jest zaliczana do chorób otępiennych i najczęściej dotyka osoby powyżej 65. roku życia. W związku ze starzeniem się populacji liczba diagnoz rośnie, w Polsce cierpi na nią ponad 500 tysięcy osób, a na świecie aż 55 milionów. Prognozy wskazują, że do 2050 roku liczba ta może wzrosnąć do 139 milionów. Alzheimera nie da się obecnie wyleczyć, dostępne terapie mają na celu jedynie łagodzenie objawów i spowolnienie procesu neurodegeneracji.

Choroba Alzheimera - czynniki ryzyka

Wiek jest najważniejszym czynnikiem ryzyka – po 65. roku życia prawdopodobieństwo zachorowania niemal podwaja się co około 4,5 roku. Choroba częściej dotyka kobiet, zwłaszcza po menopauzie, co może mieć związek ze spadkiem poziomu estrogenów – hormonów ważnych m.in. dla prawidłowego funkcjonowania mózgu.

Choroba Parkinsona

Choroba Parkinsona to choroba neurologiczna o charakterze postępującym, w której dochodzi do niedoboru dopaminy, czyli neuroprzekaźnika odpowiedzialnego m.in. za kontrolę ruchów. To jedna z najczęściej występujących chorób neurodegeneracyjnych. Przyczyny rozwoju tej choroby nie zostały jeszcze w pełni wyjaśnione. Dawniej zakładano, że kluczową rolę odgrywa przedwczesne starzenie się i obumieranie komórek istoty czarnej, co w efekcie prowadzi do spadku poziomu dopaminy w prążkowiu. Obecnie uważa się, że w jej powstawaniu uczestniczy wiele czynników – zarówno genetycznych, jak i środowiskowych, w tym m.in. działanie wolnych rodników oraz stres oksydacyjny.

Choroba Parkinsona - objawy

Choroba objawia się drżeniem rąk, sztywnością mięśni, spowolnieniem ruchowym i zaburzeniami równowagi. W późniejszych etapach mogą pojawić się także objawy poznawcze i otępienne.
Choć choroba Parkinsona jest chorobą przewlekłą, leczenie objawowe może przynosić dobre efekty przez wiele lat, łagodząc skutki niedoboru dopaminy w mózgu, przede wszystkim za pomocą leków takich jak lewodopa czy agoniści dopaminy. Z czasem jednak leczenie staje się trudniejsze, a u pacjentów pojawiają się dodatkowe dolegliwości.

Szczególnie ważne jest szybkie rozpoznanie czynników, które mogą prowadzić do nagłego pogorszenia stanu chorego, takich jak infekcje, odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe, krwiaki po urazach czy stosowanie nieodpowiednich leków (np. neuroleptyków lub metoklopramidu, które blokują receptory dopaminowe). Częstym zagrożeniem są także upadki, mogące prowadzić do złamań – ich przyczyną może być np. spadek ciśnienia po lekach dopaminergicznych lub uspokajających, takich jak benzodiazepiny. Dobre zrozumienie mechanizmów choroby Parkinsona, jej objawów i zasad leczenia jest kluczowe dla skutecznego i bezpiecznego prowadzenia terapii.

Stwardnienie rozsiane (SM)

Przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy atakuje osłonki mielinowe neuronów w mózgu i rdzeniu kręgowym. Dokładne przyczyny rozwoju stwardnienia rozsianego pozostają niejasne. Istnieje kilka hipotez próbujących wyjaśnić mechanizm tej choroby, z których obecnie najpowszechniej akceptowana zakłada, że kluczową rolę odgrywa zaburzone działanie układu odpornościowego. Objawy są zróżnicowane i mogą obejmować zaburzenia widzenia, problemy z koordynacją, niedowłady, zmęczenie i zaburzenia poznawcze. SM przebiega zazwyczaj rzutami i okresami remisji.

Rozpoznanie SM opiera się na tzw. kryteriach McDonalda, które zakładają m.in. obecność nowych zmian w rezonansie magnetycznym – ich pojawienie się traktuje na równi z kolejnym rzutem choroby.

Stwardnienie rozsiane - objawy

Najczęściej SM przebiega w postaci rzutowo-remisyjnej (RR SM), czyli z okresami pogorszenia i poprawy stanu zdrowia. U wielu pacjentów, po kilku latach, choroba przechodzi w fazę wtórnie postępującą (SP SM), w której objawy narastają stale. Istnieje również rzadsza postać pierwotnie postępująca (PP SM), w której od początku objawy pogłębiają się stopniowo, bez wyraźnych rzutów. Przebieg choroby bywa bardzo zróżnicowany – u niektórych pacjentów postępuje powoli i łagodnie, u innych rozwija się gwałtownie.
Najcięższe przypadki określane są czasem mianem choroby Schildera. Odmianą SM jest również choroba Devica, w której dominują uszkodzenia rdzenia kręgowego i nerwów wzrokowych. W diagnostyce różnicowej SM trzeba brać pod uwagę inne schorzenia neurologiczne, które przebiegają z nawrotowymi objawami i obecnością rozsianych zmian w rezonansie magnetycznym.

Choroba Huntingtona

Rzadka, dziedziczna choroba neurodegeneracyjna o bardzo ciężkim przebiegu. Powoduje niekontrolowane ruchy (pląsawica), zaburzenia mowy, problemy z pamięcią, osobowością i zachowaniem.

Choroba Huntingtona (HD)

Objawy pojawiają się zazwyczaj w wieku 30–50 lat. Choroba ma charakter postępujący i prowadzi do całkowitej niesamodzielności. Przyczyną jest mutacja genetyczna polegająca na nadmiernej liczbie powtórzeń trójnukleotydu CAG w genie IT15. Prowadzi to do produkcji wadliwego białka – huntingtyny (Htt), które uszkadza komórki nerwowe, szczególnie w obrębie jąder podstawy mózgu.

Choroba dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący, co oznacza, że każde dziecko osoby chorej ma 50% ryzyko odziedziczenia mutacji. HD cechuje się niemal stuprocentową penetracją, czyli wysokim prawdopodobieństwem rozwoju objawów u nosicieli mutacji. Objawy choroby Huntingtona obejmują zaburzenia ruchowe (takie jak mimowolne ruchy, sztywność, trudności z koordynacją), a także problemy poznawcze, emocjonalne i behawioralne. Z uwagi na to, że pierwsze symptomy są często niespecyficzne i rozwijają się powoli, rozpoznanie bywa trudne. Choroba stanowi wyzwanie nie tylko dla neurologów, ale również dla lekarzy rodzinnych, psychologów i pracowników opieki społecznej.

Wczesne wykrycie objawów choroby Huntingtona ma ogromne znaczenie, ponieważ umożliwia wdrożenie leczenia objawowego, które może istotnie poprawić jakość życia chorego i jego bliskich. Lekarz rodzinny odgrywa tu kluczową rolę, nie tylko jako pierwszy, który może zauważyć zmiany zachowania czy funkcjonowania pacjenta, ale również jako osoba koordynująca opiekę specjalistyczną, obejmującą neurologa, psychiatrę i psychologa.

Choroby neurodegeneracyjne - czynniki rozwoju

Podeszły wiek – najważniejszy, niezmienny czynnik ryzyka;
genetyka – obecność mutacji (np. APOE ε4);
stany zapalne i stres oksydacyjny – uszkadzają neurony;
zespół metaboliczny i cukrzyca – zwiększają ryzyko demencji;
zła dieta – bogata w cukry, uboga w kwasy omega-3 i antyoksydanty;
brak aktywności umysłowej i społecznej;
przewlekły stres;
depresja;
bezsenność;
zanieczyszczenie powietrza i toksyny.

Choroby neurodegeneracyjne - profilaktyka

Jak zapobiegać chorobom neurodegeneracyjnym?

Chociaż wiele czynników ryzyka ma charakter genetyczny i nie można ich zmienić, to coraz więcej dowodów wskazuje, że styl życia i profilaktyka odgrywają kluczową rolę w opóźnianiu, a nawet zapobieganiu rozwojowi chorób neurodegeneracyjnych.

W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych warto:

Wprowadzić regularną aktywność fizyczną. Regularny wysiłek fizyczny wpływa korzystnie na krążenie, zwiększa neuroplastyczność i wspiera produkcję neurotrofin – białek wspomagających rozwój i przetrwanie neuronów. Zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanego ruchu tygodniowo w tym ćwiczenia aerobowe + ćwiczenia równowagi i siły mięśniowej;
stosować dietę bogatą w zdrowe tłuszcze, zielone warzywa liściaste, orzechy, ryby. Należy ograniczyć spożycie czerwonego mięsa oraz przetworzonej żywności;
wprowadzić trening umysłu oraz aktywności takie jak gry logiczne, gry na instrumentach, nauka nowych umiejętności czy języków. Stała aktywność intelektualna zwiększa zdolność mózgu do kompensowania uszkodzeń oraz powoduje mniejsze ryzyko powstania choroby otępiennej;
sen i regeneracja — zaburzenia snu są jednym z najważniejszych czynników ryzyka neurodegeneracji. Warto zadbać o to być, spać co najmniej o 7–8 godzin dziennie;
unikać sytuacji stresowych i dbać o zdrowie psychiczne. Przewlekły stres prowadzi do nadmiaru kortyzolu, który może uszkadzać neurony, zwłaszcza w hipokampie (obszarze, który jest odpowiedzialny za pamięć). Warto stosować techniki relaksacyjne takie jak np. medytacja czy joga;
zadbać o regularne kontakty społeczne, rozmowy z bliskimi, hobby, udział w grupach wsparcia;
postawić na kontrole chorób przewlekłych. Choroby takie jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie, otyłość, dyslipidemia i choroby sercowo-naczyniowe mogą zwiększać ryzyko powstania demencji;
regularnie wykonywać badania kontrolne (ciśnienie, glukoza, cholesterol);
unikać toksyn i używek — długotrwałe narażenie na metale ciężkie, pestycydy, rozpuszczalniki czy nadużywanie alkoholu może przyczyniać się do uszkodzeń neurologicznych;
rozważyć suplementację — niektóre substancje wykazują potencjał neuroprotekcyjny – choć nie są lekiem, to mogą wspierać funkcje poznawcze. Są to np. Kwasy omega-3 (EPA i DHA), witamina D, koenzym Q10, kurkumina, resweratrol, witaminy z grupy B (B6, B12, kwas foliowy).

Podsumowanie

Choroby neurodegeneracyjne to jeden z największych „cichych zabójców” naszych czasów – trzeci z „jeźdźców apokalipsy” zdrowia, który zagraża jakości i długości życia milionów ludzi na całym świecie. Choć medycyna nie oferuje dziś skutecznego leczenia przyczynowego, to świadoma profilaktyka i styl życia mogą zdziałać bardzo wiele. Zadbaj o swój mózg już dziś – poprzez ruch, zdrową dietę, aktywność intelektualną, sen i redukcję stresu, odpowiednią diagnostykę – by zachować sprawność na długie lata.

Bibliografia:

1. Attia, P., & Gifford, B. (2024). Żyć dłużej. Nauka o długim życiu w zdrowiu (J. Grabarek, tłum.). Filia. (Tłumaczenie oryginału z 2023).

2. Hausz-Piskorz, B., & Buczkowski, K. (2013). Diagnostyka i leczenie choroby Alzheimera w warunkach praktyki lekarza rodzinnego. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 7, No. 4, pp. 198-207).
3. Sławek, J. (2014). Choroba Parkinsona—jak właściwie rozpoznawać, skutecznie i bezpiecznie leczyć?. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 8, No. 6, pp. 281-291).
4. Selmaj, K. (2005). Stwardnienie rozsiane-kryteria diagnostyczne i naturalny przebieg choroby. Polski Przegląd Neurologiczny, 1(3), 99-105.

Autor merytoryczny: Karolina Pasterz, specjalista portalu Longevity+