Zapalenie gardła - objawy, leczenie, wirusowe czy bakteryjne?

Ból gardła stanowi jedną z najczęstszych przyczyn wizyt u lekarza pierwszego kontaktu oraz lekarza pediatry, a zapalenie gardła stanowi najczęstszą przyczynę przepisywania antybiotyków w ramach opieki ambulatoryjnej (ponad 50% wszystkich recept na antybiotyki). Najczęściej za bólem gardła stoi stan zapalny, który rozwija się na podłożu infekcyjnym.
W porażającej większości przypadków zgłaszanych, za zapalenie gardła odpowiadają infekcje o podłożu wirusowym (ponad 80% wszystkich przypadków), według szacunków podłoże bakteryjne dotyczy ok. 10% przypadków zgłaszanych przez dorosłych, oraz ok. 15-20% u dzieci w wieku szkolnym.
Ustalenie podłoża infekcji wywołującej zapalenie gardła jest szczególnie ważne w kontekście nie tylko doboru odpowiedniej terapii, ale również w kontekście zapobiegania budowania oporności na antybiotyki. Lekarz rodzinny stawia rozpoznanie na podstawie zgłaszanych przez pacjenta objawów, bowiem przebieg infekcji o podłożu bakteryjnym może się różnić od przebiegu infekcji wirusowej. Specjalista na podstawie wywiadu ocenia najbardziej prawdopodobną przyczynę zapalenia gardła i ordynuje leczenie.
Dzięki rozpowszechnieniu dostępnych testów diagnostycznych możemy doprowadzić do ograniczenia przepisywania antybiotyków — antybiotyk zastosowany na infekcję wirusową nie tylko nie zadziała, ale dodatkowo może osłabić organizm. Warto zatem przeprowadzić test, aby unikać stosowania antybiotyków, tam, gdzie są one niepotrzebne.
Głównym celem leczenia zapalenia gardła jest wyeliminowanie czynników, które wywołały zapalenie, zapobieganie powikłaniom zarówno miejscowym jak i odległym, ale również co szczególnie ważne dla cierpiącej osoby — złagodzenie dokuczliwych objawów infekcji i skrócenie czasu jej trwania.

• infekcje bakteryjne — najczęściej: Streptococcus pyogenes grupa A, Streptococcus grupa C, Neisseria gonorrhoea, Corynebacterium diptheriae, Arcanobacterium haemolyticus, Chlamydia pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae;
• wirusowe — Wirus opryszczki, Koronawirusy, Rynowirusy, Ebstein Barr, Wirus paragrypy;
• inne schorzenia — alergia, niedokrwistość z niedoboru żelaza, choroba refluksowa przełyku.

• ból gardła;
• dyskomfort i trudności w przełykaniu;
• zmiany zapalno-nadżerkowe w obrębie jamy ustnej;
• gorączka;
• powiększenie węzłów chłonnych szyi;
• objawy żołądkowo-jelitowe: biegunka, wymioty, bóle brzucha;
• biały nalot i wysięk na migdałkach i/lub ścianach gardła;
• objawy typowe dla przeziębienia: kaszel, katar, gorączka poniżej 38 st. C.

Przebieg zapalenia gardła zależy od jego przyczyny, stąd powyższe objawy nie będą występować w komplecie.

• jesli oprócz bólu gardła występuje zapalenie spojówek, to bardzo prawdopodobne, że przyczyną infekcji są adenowirusy;
• jeśli objawy towarzyszące przypominają przeziębienie, najpewniej zapalenie gardła wywołały koronawirusy lub wirusy paragrypy;
• gdy zapaleniu gardła towarzyszy również nieżyt żołądkowo-jelitowy, możliwe, że doszło do wiremii (namnażania wirusa we krwi) z przewodu pokarmowego do gardła;
• jeśli doszło do zakażenia wirusem Coxackie na łukach podniebiennych mogą się pojawić zmiany, które przypominają pęcherzyki;
• gdy oprócz bólu gardła, występuje również powiększenie węzłów chłonnych;
• w przebiegu mononukleozy zakaźnej charakterystyczna jest wysoka gorączka (powyżej 38.5), utrzymująca się powyżej 7 dni, oprócz gorączki dochodzi również do dużego powiększenia migdałków i obfitego pokrycia ich białym nalotem.

Pamiętaj!

OBJAW \ RODZAJ	INFEKCJA WIRUSOWA	INFEKCJA BAKTERYJNA
gorączka	poniżej 38°C	powyżej 38°C
wiek	powyżej 15 roku życia	5-15 lat
powiększone węzły chłonne	rzadko	występuje
wysięk i nalot na migdałkach	rzadko	występuje

źródło: Gowin E., Horst-Sikorska W. (2012). Leczenie zapalenia gardła bez antybiotyku - czy to możliwe? FARMACJA WSPÓŁCZESNA. Vol. 5, s. 83-89.  

• Leczenie bakteryjnych infekcji

Jeśli zostało potwierdzone zakażenie o podłożu bakteryjnym, wdraża się antybiotykoterapię. Najstarszym antybiotykiem jest penicylina, a jej naturalne pochodne są lekami pierwszego rzutu w przypadku zapalenia gardła. Penicylina jest dość dobrze tolerowanym lekiem, ale wykazuje działanie bakteriobójcze i hamujące tylko w określonym przedziale czasowym, tak jak inne betalaktamy, stąd bardzo ważne jest regularne stosowanie leku, w równych odstępach (co 8-12h). W przypadku uczulenia na penicylinę stosuje się klarytromycynę i erytromycynę.

• Leczenie wirusowych zakażeń gardła

W przypadku wirusowych infekcji stosuje się leczenie objawowe, a więc leki przeciwzapalne jak np. ibuprofen, czy leki przeciwbólowe jak paracetamol. Niestety miejscowe środki przeciwbólowe i odkażające najczęściej bywają mało skuteczne w walce z infekcją o podłożu bakteryjnym.

• Do leczenia infekcji z grupy herpes (wirus opryszczki, ospa wietrzna) stosuje się dwa leki: acyklowir i famcyklowir.

• nawrotowe paciorkowcowe zapalenia gardła — od 3 do 6 epizodów choroby w ciągu roku, przyczyną jest najczęściej niedoleczenie pierwotnej infekcji bądź zakażenie nowym szczepem;
• powikłania ropne — ropne zapalenie węzłów chłonnych, ropień okołomigdałkowy, rzadziej zapalenia zatok i ucha środkowego;
• gorączka reumatyczna;
• kłębuszkowe zapalenie nerek (występuje najczęściej do 10 dni po zakażeniu).

Może zainteresuje Cię również: 

1. Gowin E., Horst-Sikorska W. (2012). Leczenie zapalenia gardła bez antybiotyku - czy to możliwe? FARMACJA WSPÓŁCZESNA. Vol. 5, s. 83-89.
2. Mrówka-Kata K., Kata D., Miśkiewicz-Orczyk K., Namysłowski P. (2012). Zespół PFAPA - periodic fever, apthous, stomatitis, pharyngitis and cervical adenitis (okresowa gorączka, aftowe zapalenie jamy ustnej, zapalenie gardła, zapalenie węzłów chłonnych szyi. Ann. Acad. Med. Siles. Vol. 66, Nr 1, s. 57–59.
3. Kalicki B. i in. ( 2012). Ból gardła - kiedy leczenie objawowe jest wystarczające? Pediatr Med Rodz. Vol. 8 Nr 2, s. 107‑110.
4. Fliczak K., Sybilski A. (2013). Azytromycyna w leczeniu zapalenia gardła i migdałków. Spojrzenie bakteriologa oraz klinicysty. Pediatria i Medycyna Rodzinna. Vol. 9, Nr 1, s. 50-56.