Galaktozemia - rodzaje, przyczyny, objawy, dieta

Galaktozemia jest rzadką chorobą genetyczną, dziedziczoną autosomalnie recesywnie. Charakteryzuje się mutacją w czterech genach kodujących enzymy biorące udział w metabolizmie galaktozy. Galaktoza jest metabolizowana przez enzymy szlaku Leloir:

   ●  galaktokinaza (GALK);

   ●  uidylylotransferaza galaktozo-1-fosforanu (GALT);

   ●  UDP-4′-epimeraza galaktozy (GALE).  

Szlak Leloir składa się z czterech etapów. U zdrowych osób w szlaku Leloir galaktoza przekształcana jest w glukozo-1-fosforan, który z kolei może być metabolizowany do 6-fosforanu glukozy, biorącego udział w glikolizie. Organizm pacjentów z galaktozemią nie przetwarza galaktozy w glukozę, która dostarcza energię komórkom. Galaktoza jest związkiem chemicznym należącym do cukrów prostych i wchodzi w skład dwucukru - laktozy. Pełni ważne funkcje w organizmie m.in. strukturotwórcze oraz stanowi źródło energii. Dostarczana jest do organizmu wraz z pożywieniem.

   ●  Typu I, nazywaną klasyczną - spowodowana jest mutacją genu GALT, który koduje enzym  galaktozo-1-fosforanowo-uridylylotransferazę. Jest to najczęściej występujący typ charakteryzujący się najpoważniejszymi konsekwencjami zdrowotnymi.

   ●  Typu II - związana jest z niedoborem galaktokinazy, którego przyczyną są mutacje w obrębie genu kodującego galaktokinazę (GALK). Ten rodzaj galaktozemii występuje rzadziej niż typ I i bardzo często objawia się zaćmą.

  ●  Typu III - najłagodniejszy rodzaj galaktozemii. Powodem są mutacje w genie GALE, kodującym enzym UDP-4′-epimerazę galaktozy.

  ●  Typu IV - spowodowana mutacjami w genie GALM wpływającymi na niedobór enzymu mutarotazy galaktozy.

Niedobór enzymów lub zaburzenia metaboliczne spowodowane galaktozemią wpływają na nagromadzenie nierozłożonych metabolitów, co w konsekwencji może uszkadzać i upośledzać pracę narządów wewnętrznych m.in. wątroby i nerek.  

Najpoważniejsze symptomy pojawiają się na wczesnym etapie życia, u niemowląt i dzieci. U noworodków mogą pojawić się wymioty, biegunka, reakcje alergiczne, żółtaczka, zaburzenia krzepnięcia krwi, hipoglikemia, brak przyrostu masy ciała, powiększenie wątroby i śledziony. U dzieci z klasyczną galaktozemią pomimo leczenia i odpowiedniej diety występuje podwyższone ryzyko zaburzeń rozwojowych, funkcji motorycznych oraz problemów z mową.  

Objawem klinicznym galaktozemii może być również zaćma, posocznica wywołana przez bakterię Escherichia coli, dysfunkcje nerwowo-mięśniowe, marskość wątroby, niewydolność nerek, bezpłodność lub poronienia. U dorosłych kobiet z klasyczną galaktozemią często obserwuje się hipogonadyzm lub przedwczesną niewydolność jajników z powodu nieprawidłowej syntezy hormonów. Nieleczona galaktozemia może zagrażać zdrowiu osoby chorej, a nawet prowadzić do śmierci.

Rozpoznanie galaktozemii zazwyczaj następuje na podstawie badań laboratoryjnych krwi i moczu oraz w oparciu o objawy kliniczne. Wykonuje się pomiar stężenia: urydylilotransferazy galaktozo-1-fosforanu (GALT) w erytrocytach, galaktozo-1-fosforanu w erytrocytach, galaktozy we krwi i galaktitolu w moczu. Prostym i szybkim badaniem jest także test bibułowy Beutlera i Baludy oznaczający GALT w suchej kropli krwi. Wykonuje się również badania molekularne.   

U noworodków można wykonać badania przesiewowe np. INFANO. Przy dodatnim wyniku testu skriningowego w kierunku galaktozemii wprowadzany jest odpowiedni sposób żywienia ograniczający galaktozę.

U niemowląt produkty mleczne zastępowane są preparatami z węglowodanami innymi niż galaktoza oraz niezawierającymi laktozy. Rezygnuje się z karmienia piersią, ponieważ mleko matki zawiera laktozę.  

Galaktoza powszechnie występuje w wielu produktach spożywczych, a jej całkowita eliminacja nie jest możliwa. W galaktozemii wyklucza się z jadłospisu mleko krowie, kozie, owcze, nabiał, gotowe produkty zawierające mleko w proszku oraz inną żywność zawierającą laktozę i kazeinę. Galaktoza znajdują się również w podrobach zwierzęcych, roślinach strączkowych (fasoli, grochu, ciecierzycy i soczewicy), gotowych produktach spożywczych takich jak ketchup, majonez czy sos sojowy oraz niektórych owocach np. w figach, melonie czy winogronach. Ścisłe przestrzeganie diety może zapobiegać powikłaniom zdrowotnym lub je eliminować. Diety należy przestrzegać przez całe życie. Powinna ona dostarczać odpowiednie ilości wapnia, witaminy D oraz K. W przypadku problemów z pokryciem zapotrzebowania na te składniki pomocna może być suplementacja.  

Oprócz odpowiedniego sposobu żywienia i unikania produktów spożywczych zawierających galaktozę nie stosuje się powszechnie innych sposobów leczenia, zazwyczaj metody leczenia są specyficzne dla występujących objawów. Wczesna diagnostyka poprzez badania przesiewowe i szybkie wprowadzenie modyfikacji w sposobie żywienia pozwala na zminimalizowanie lub uniknięcie wielu niekorzystnych skutków zdrowotnych.

• Nietolerancja laktozy u niemowląt

1. Banford S., McCorvie T.J., Pey A.L., Timson D.J. Galactosemia: Towards Pharmacological Chaperones. Journal of Personalized Medicine 2021; 11(2):106.
2. Berry G.T. Classic Galactosemia and Clinical Variant Galactosemia. GeneReviews® 2000 Feb 4 (Updated 2021 Mar 11) [dostęp online: 4.05.2021].
3. Radomyska B., Diagnostyka i opieka nad chorym z klasyczną galaktozemią. Standardy medyczne/Pediatria 2013;1:73-79.