Amylaza – kluczowy enzym w diagnostyce chorób trzustki i układu pokarmowego

Co to jest amylaza?

Rodzaje amylazy

• Amylaza ślinowa (α-amylaza) – produkowana przez ślinowe gruczoły. Rozpoczyna proces trawienia skrobi już w jamie ustnej;
• amylaza trzustkowa – wydzielana przez trzustkę do dwunastnicy, odgrywa ważną rolę w trawieniu węglowodanów w jelicie cienkim.
  

Kiedy warto zbadać poziom amylazy?

Badanie poziomu amylazy zaleca się w przypadku objawów sugerujących schorzenia trzustki lub układu pokarmowego. Wskazaniami do badania są:

• Silny i nagły ból w nadbrzuszu oraz środkowej części brzucha;
• wymioty;
• występowanie promieniującego bólu do pleców;
• brak apetytu;
  
• wysoka gorączka;
  
• zatrzymanie gazów;
• zatrzymanie stolca;
  
• podejrzenie niedrożności przewodu pokarmowego;
  
• przyspieszone tętno.

Podwyższony poziom amylazy – co oznacza?

• Ostrym lub przewlekłym zapaleniu trzustki (w przebiegu tej choroby poziom amylazy we krwi może wzrosnąć nawet kilkunastokrotnie);
• zapaleniu pęcherzyka żółciowego;
• nadużywaniu przez pacjenta alkoholu;
• chorobach wątroby;
• niewydolności nerek;
• perforacji wrzodu żołądka lub dwunastnicy;
• raku trzustki;
• innych nowotworach jamy brzusznej;
• torbielach zapalnych trzustki;
• dysfunkcji dotyczącej zwieracza Oddiego;
• celiakii;
• chłoniakach.

Obniżony poziom amylazy

• Zaawansowany etap przewlekłego zapalenia lub uszkodzenia trzustki;
• ciężkie uszkodzenie wątroby;
• mukowiscydozę – która może upośledzać funkcjonowanie trzustki i innych gruczołów zewnątrzwydzielniczych;
• marskość wątroby;
• śluzowych nowotworów torbielowatych;
• surowiczych nowotworów torbielowatych.

Podwyższony oraz za niski poziom amylazy wymaga dalszej diagnostyki.

Jak przygotować się do badania amylazy?

• Badanie należy wykonać na czczo — zalecanym jest powstrzymanie się od jedzenia i picia co najmniej 8 godzin przed badaniem;
• nie należy spożywać alkoholu na co najmniej 24-48 godzin przed badaniem;
• nie należy stosować leków takich jak: diuretyki, opioidy, mogą one mieć wpływ na badanie;

Jakie badania na trzustkę?

• Lipaza trzustkowa — jest to enzym rozkładający tłuszcze. Jej aktywność można ocenić tylko poprzez badanie krwi. Lipaza, którą produkuje trzustka, jest nieaktywna — aktywacji ulega w dwunastnicy pod wpływem kwasów żółciowych, białka kolipazy i fosfolipidów. Stężenie lipazy trzustkowej może być podwyższone w przebiegu ostrego zapalenia trzustki, zapalenia otrzewnej, perforacji wrzodu dwunastnicy, a także nowotworu złośliwego trzustki. Stężenie lipazy w surowicy zwykle wzrasta 3–6 godzin po wystąpieniu ostrego zapalenia trzustki i w większości przypadków osiąga szczyt po 24 godzinach;
• w ocenie ryzyka zachorowania na choroby nowotwory trzustki bardzo pomocne są badania genetyczne na raka, które polegają na sprawdzeniu, czy w naszym DNA (pozyskiwanym z krwi lub śliny) obecna jest mutacja, która predysponuje do rozwoju tej choroby. Badanie jest szczególnie zalecane dla osób, u których w rodzinie występował nowotwór trzustki. Badanie genetyczne wystarczy wykonać raz w życiu, a wynik badania pozostaje zawsze aktualny, ponieważ nasze DNA nigdy się nie zmienia. Badanie nie jest również zależne od aktualnego stanu zdrowia;
• inną metodą diagnostyczną w chorobach trzustki jest USG jamy brzusznej. Badanie pozwala na ocenę narządów jamy brzusznej. Pozwala na wykrycie nieprawidłowości i zmiany w budowie tych narządów. Samo badanie USG może być niewystarczające, ze względu na trudną do dokładnego zbadania lokalizację tego organu;
• innym bardziej szczegółowym badaniem jest tomografia komputerowa. Badanie pozwala na otrzymanie wyraźnych i bardzo dokładnych obrazów przekrojów poszczególnych tkanek i narządów przy pomocy obróbki komputerowej uzyskanych obrazów radiologicznych. Badanie jest stosowane w diagnostyce chorób trzustki oraz nowotworów trzustki;
• innym mniej inwazyjnym, ale równie skutecznym badaniem obrazowym jest Rezonans magnetyczny. Jest to badanie, które wykorzystuje działanie pola magnetycznego do uzyskiwania obrazów określonej okolicy ciała. (MRI) - umożliwia uwidocznienie anatomicznych struktur w dowolnej płaszczyźnie. Obrazy uzyskane podczas takiego badania cechuje wysoka rozdzielczość przestrzenna i kontrastowa, co pozwala na rozpoznanie wielu różnych, nieuchwytnych w innych badaniach chorób, badanie stosowane jest w diagnostyce nowotworów trzustki, oraz w niejednoznacznych procesach zapalnych trzustki i ich powikłań;
• w celu diagnostyki w kierunku nowotworu trzustki można również wykonać badania markerów nowotworowych we krwi. W przypadku raka trzustki zalecane jest zbadanie poziomu CA 19-9, który często jest podwyższony w przebiegu tego nowotworu. U ok. 10% chorych na raka trzustki marker ten nie jest jednak wytwarzany, ze względu na niedobór enzymów biorących udział w jego syntezie;
• badaniem diagnostycznym, które wykorzystywane jest w celu oceny dróg żółciowych i przewodu trzustkowego jest — holangiopankreatografia wsteczna. Jest to jedna z metod wspomagających ocenę diagnostyczną.

Amylaza a inne markery diagnostyczne

• W diagnostyce chorób trzustki amylaza jest często oceniana razem z innymi markerami, zwłaszcza lipazą.
  Lipaza jest bardziej specyficzna dla trzustki niż amylaza, a jej poziom pozostaje podwyższony dłużej w przebiegu ostrego zapalenia trzustki;
• elastaza trzustkowa w kale pozwala ocenić funkcję trzustki w kontekście przewlekłych schorzeń. Jest to enzym wydzielany przez trzustkę, który w formie niezmienionej przedostaje się przez cały układ pokarmowy. Jego ilość w kale mówi o stanie fizjologicznym trzustki i jej zdolności do produkcji enzymów trawiennych;
• bilirubina i enzymy wątrobowe (ALT, AST, ALP, GGT) mogą wskazywać na problemy z wątrobą lub drogami żółciowymi. Podwyższone stężenie bilirubiny, oraz wzrost aktywności enzymów związanych z funkcją wątroby, może wskazywać na kamicę żółciową jako przyczynę choroby.