Co to jest zespół niespokojnych nóg?

Zespół niespokojnych nóg (ang. restless legs syndrome, w skrócie RLS) to przewlekłe neurologiczne zaburzenie, określane również jako choroba Willisa-Ekboma. Znacznie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn, co może mieć związek z gospodarką hormonalną i poziomem estrogenów. Szacuje się, że dotyka od 3% do 14% dorosłej populacji.

Patofizjologia zespołu niespokojnych nóg nie została do końca poznana, jednak wyróżnia się pewne czynniki mające związek z rozwojem tego zaburzenia. Na RLS szczególnie narażone są kobiety ciężarne, ponieważ choroba ta często pojawia się w okresie ciąży, zwłaszcza w ostatnim, trzecim trymestrze. Badania wskazują, że aż co piąta ciężarna cierpi na zespół niespokojnych nóg. Wynikać to może ze wzrostu poziomu estrogenów i zmniejszenia poziomu żelaza w organizmie. Zespół niespokojnych nóg bardzo często wiąże się z obwodowym niedoborem żelaza. Wtórny RLS obserwuje się w połączeniu z innymi schorzeniami takimi jak choroby nerek (np. niewydolność), cukrzyca, choroby tarczycy i neurologiczne zaburzenia ruchu. Schorzenie to może być również efektem ubocznym stosowania niektórych leków. Idiopatyczny RLS może z kolei wynikać z niedoboru dopaminy w mózgu. Nie wyklucza się również roli innych niż dopamina neuroprzekaźników np. glutaminianu czy kwasu gamma-masłowego. Na ryzyko wystąpienia zespołu niespokojnych nóg mają wpływ predyspozycje genetyczne, ponieważ niektóre geny zwiększają ryzyko tej choroby.

Choroba Willisa-Ekboma charakteryzuje się głównie chęcią ruszania nogami spowodowaną brakiem aktywności i nieprzyjemnym uczuciem w nogach. Symptomy są różnie opisywane przez osoby zmagające się z RLS np. jako mrowienie, pieczenie lub drętwienie. Zazwyczaj pojawiają się one głównie wieczorem i w nocy, nasilają podczas odpoczynku i są łagodzone poprzez poruszanie kończyną lub jej masowanie. Choroba ta dotyczy głównie nóg, ale może wpływać również na inne części ciała takie jak głowa czy ramiona.  U osób z zespołem niespokojnych nóg często obserwuje się schorzenia współwystępujące takie jak zaburzenia snu, lęk, depresja i migreny. Badania wykazały, że menopauza zwiększa częstość i nasilenie objawów w RLS. Symptomy zazwyczaj narastają wraz z wiekiem. 

Zespół niespokojnych nóg znacząco przyczynia się do obniżenia jakości życia i może prowadzić do problemów ze snem, bezsenności i poczucia zmęczenia. Oprócz tego u większości osób z RLS podczas snu pojawiają się okresowe ruchy kończyn określane jako PLMS (periodic limb movements in sleep). Są to regularnie się powtarzające ruchy dolnych kończyn: wyprost palucha, grzbietowe zgięcie stopy oraz zgięcia stawów kolanowych i biodrowych.

Zespół niespokojnych nóg rozpoznaje się m.in. za pomocą kryteriów diagnostycznych International Restless Legs Study Group. Obejmują one występowanie charakterystycznych dla RLS objawów, czyli nasilającą się wieczorem i nocą potrzebę ruchu w czasie siedzenia i leżenia oraz nieprzyjemne odczucia w nogach. Zaleca się wizytę u lekarza oraz wykonanie badań wykluczających inne choroby: cukrzycę, choroby nerek, wątroby i anemię.

Tak, występowanie zespół niespokojnych nóg stwierdza się również u dzieci i młodzieży, jednak znacznie rzadziej niż u dorosłych.

Przede wszystkim zalecane jest:

• prowadzenie zdrowego trybu życia, 
• rezygnacja z używek: palenia tytoniu i spożywania alkoholu,
• ograniczenie kawy,
• odpowiednia ilość snu,
• umiarkowana i regularna aktywność fizyczna,
• masaże kończyn.

Przeprowadzone analizy wskazują na związek między niedoborem witaminy D a zespołem niespokojnych nóg. Ryzyko rozwoju RLS było wyższe u osób z niedoborami witaminy D w porównaniu z osobami z jej odpowiednim poziomem w organizmie. Potrzeba więcej badań w tym zakresie, niemniej  warto zadbać o odpowiedni poziom witaminy D, ponieważ większość naszego społeczeństwa cierpi jej niedobory. Główne źródła w żywności to produkty pochodzenia zwierzęcego: jaja, mleko i jego przetwory, podroby i tłuste ryby morskie. Syntetyzowana jest również w skórze pod wpływem ekspozycji na słońce. Jeśli spożycie jest niewystarczające, warto rozważyć suplementację.

1. Seeman M.V., Why Are Women Prone to Restless Legs Syndrome? International Journal of Environmental Research and Public Health 2020; 17(1):368.
2. Wali S. i wsp., The Association Between Vitamin D Level and Restless Legs Syndrome: A Population-Based Case-Control Study. Journal of Clinical Sleep Medicine 2018;14(04):557-564.