Znaczenie badań przesiewowych w profilaktyce chorób cywilizacyjnych
Z artykułu dowiesz się:
- Czym są badania przesiewowe?
- Rola badań przesiewowych w profilaktyce chorób cywilizacyjnych
- Rodzaje badań przesiewowych
- Jak często należy wykonywać badania przesiewowe?
- Jakie są korzyści z wczesnego wykrywania chorób?
- Jak zwiększyć świadomość i przełamać bariery związane z badaniami przesiewowymi?
sprawdź też:
Data publikacji: 2025-02-07
Data aktualizacji: 2025-02-07
Choroby cywilizacyjne są wyzwaniem współczesnej medycyny. Ze względu na dużą liczbę zachorowań oraz poważne skutki zdrowotne. Istotnym elementem w zapobieganiu chorobom przewlekłym jest diagnostyka w tym badania przesiewowe. Regularne wykonywanie badań przesiewowych mogą przyczynić się do wykrycia wielu schorzeń na wczesnym etapie, co zwiększa szanse na skuteczne leczenie i zapobieganie rozwojowi poważnej choroby.
Czym są badania przesiewowe?
Badania przesiewowe to testy lub badania diagnostyczne wykonywane u osób bez widocznych objawów choroby w celach profilaktycznych. Badania mają na celu wczesne wykrycie potencjalnych zagrożeń zdrowotnych, wykrycie ewentualnej rozwijającej się choroby takiej jak np.: rak piersi, rak jajnika, rak jelita grubego, rak prostaty czy innych chorób. Jeśli choroba zostanie wykryta w początkowym stadium, może to pomóc w podjęciu szybkiego oraz skutecznego leczenia.
Rola badań przesiewowych w profilaktyce chorób cywilizacyjnych
Mammografia jest kluczowym badaniem w profilaktyce wykrywania raka piersi.
Prawie 95 % przypadków raka piersi jest związanych z czynnikami stylu życia. Rak piersi jest główną przyczyną zgonów u kobiet. Liczba zachorowań uległa podwojeniu w ciągu ostatnich 40 lat. Mniej niż 10% ma podłoże genetyczne. Wśród głównych czynników ryzyka są:
- Wczesna pierwsza miesiączka;
- wysoki wzrost i ciężar ciała;
- późna pierwsza donoszona ciąża;
- późna menopauza i hormonalna terapia zastępcza;
- styl życia;
- czynniki środowiskowe;
- dieta;
- wysoki indeks glikemiczny spożywanych węglowodanów;
- dziecięca otyłość;
- brak aktywności fizycznej.
Kto powinien wykonać mammografię?
- Kobiety w wieku 50-69 lat;
- Kobiety z obciążeniem genetycznym - w przypadku osób obciążonych genetycznie ryzykiem nowotworu badania mogą być rekomendowane wcześniej i częściej.
Rodzinna predyspozycja jest ważnym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka piersi. Większość przypadków dziedzicznych zachorowań na raka piersi i/lub jajnika jest spowodowanych mutacją genów podatności na raka piersi: BRCA1 i BRCA2. Oba geny są odpowiedzialne za dużą część przypadków zespołu rodzinnego występowania raka piersi i jajnika. Dziecko z mutacją BRCA1 ma 70-80% ryzyko zachorowania raka piersi. W przypadku BRCA2 penetracja jest mniejsza, ale nadal sięga prawie 60%. Jednakże tylko od 5 do 10% raków piersi jest wynikiem mutacji genów.
Kolonoskopia – skuteczna diagnostyka raka jelita grubego
Kolonoskopia jest jedną z głównych metod wykrywaniu raka jelita grubego. Badanie zalecane jest osobom powyżej 50, a w przypadku osób z obciążeniem genetycznym – częściej, zgodnie z zaleceniami lekarza. W Polsce rak jelita grubego należy do grupy nowotworów o najgorszym rokowaniu. Możliwość wyleczenia jest przede wszystkim uzależniona od stopnia zaawansowania choroby w chwili jej rozpoznania. Dlatego tak ważna jest diagnostyka w celu wczesnego wykrycia choroby! Rak jelita grubego to nowotwór, którego rozwój jest związany z wieloma czynnikami genetycznymi, środowiskowymi i stylem życia. Oto najważniejsze z nich:
- Czynnik genetyczny – ryzyko wzrasta, jeśli w rodzinie były przypadki raka jelita grubego;
- zespół Lyncha (HNPCC) – dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością;
- familialna polipowatość gruczolakowata (FAP) – rzadka choroba powodująca liczne polipy w jelicie;
- mutacje genetyczne – zmiany w genach takich jak APC, MLH1, MSH2, TP53;
- nieodpowiedni styl życia;
- dieta uboga w błonnik;
- dieta bogata w czerwone i przetworzone mięso;
- otyłość;
- niska aktywność fizyczna;
- spożycie alkoholu;
- palenie tytoniu;
- choroby współistniejące w tym: przewlekłe choroby jelit – np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), choroba Leśniowskiego-Crohna, cukrzyca typu 2;
- stan zapalny jelit;
- zanieczyszczenie środowiska – narażenie na toksyny i substancje rakotwórcze może zwiększać ryzyko;
- długotrwała ekspozycja na promieniowanie – np. radioterapia w obrębie jamy brzusznej może zwiększać ryzyko nowotworu.
Cytologia – profilaktyka raka szyjki macicy
Cytologia to badanie przesiewowe mające na celu wczesne wykrycie raka szyjki macicy. Zaleca się, aby kobiety w wieku 25-65 lat wykonywały cytologię co 3 lata. W przypadku wyników wskazujących na nieprawidłowości lub obciążenia genetycznego lekarz może zalecić częstsze badania.
Rak szyjki macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych u kobiet i jest głównie związany z infekcją wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Na podstawie danych klinicznych i epidemiologicznych dowiedziono, że czynnikiem tym są przewlekłe zakażenia wysoko onkogennymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego HPV (Papillomavirus hominis). Wirus ten jest obecny we wszystkich przypadkach raka szyjki, zaś przy jego braku, rak szyjki macicy nie rozwija się. Rak szyjki macicy charakteryzuje się obecnością zmian prekursorowych w komórkach, które można wykryć za pomocą badań przesiewowych. Oprócz infekcji wirusowej spowodowanej HPV Istnieje jednak wiele czynników, które mogą zwiększać ryzyko jego wystąpienia, są to między innymi:
- Wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego – zwiększa ryzyko infekcji HPV;
- duża liczba partnerów seksualnych — im większa liczba partnerów, tym większe ryzyko zakażenia HPV;
- osłabiony układ odpornościowy;
- choroby przewlekłe osłabiające odporność (np. HIV/AIDS);
- przyjmowanie leków immunosupresyjnych (np. po przeszczepach narządów) może zwiększać ryzyko;
- palenie tytoniu;
- długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej - kobiety stosujące doustne środki antykoncepcyjne przez ponad 5-10 lat mogą mieć nieco wyższe ryzyko raka szyjki macicy;
- ciąże i porody w młodym wieku;
- wielokrotne porody mogą powodować uszkodzenia szyjki macicy, co sprzyja infekcjom HPV;
- niska higiena i brak dostępu do badań profilaktycznych;
- brak regularnych badań cytologicznych -zwiększa ryzyko wykrycia nowotworu w późnym stadium.
Testy PSA – ocena ryzyka raka prostaty
Test PSA to badanie poziomu antygenu swoistego dla prostaty- białko produkowane przez komórki gruczołu krokowego. Jego poziom można oznaczyć we krwi, a podwyższony wynik może wskazywać na problemy z prostatą. Jest to proste badanie krwi – pacjent oddaje próbkę krwi z żyły łokciowej. Test powinni wykonywać mężczyźni powyżej 50. roku lub wtedy, gdy występują przypadki nowotworu prostaty w rodzinie.
Rak prostaty jest jednym z najczęściej diagnozowanych nowotworów u mężczyzn. Jego rozwój jest związany z wieloma czynnikami, zarówno genetycznymi, jak i środowiskowymi. To najbardziej rozpowszechniony nowotwór wśród mężczyzn powyżej 50 roku życia w Polsce i na świecie. Średni wiek, w którym rozpoznaje się tę chorobę, wynosi około 66 lat. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na raka prostaty są:
- Wiek — rak prostaty najczęściej diagnozowany jest u mężczyzn po 50. roku życia, a po 65. roku życia ryzyko zachorowania znacznie wzrasta;
- genetyczny czynnik rodzinny — jeśli ojciec, brat lub dziadek miał raka prostaty, ryzyko zachorowania wzrasta 2-3 razy;
- mutacje genów BRCA1 i BRCA2 (znanych też z roli w raku piersi i jajnika) mogą zwiększać ryzyko;
- wysoki poziom testosteronu i dihydrotestosteronu może stymulować wzrost komórek prostaty, w tym również nowotworowych;
- insulinopodobny czynnik wzrostu — wysoki poziom IGF-1 może zwiększać ryzyko raka prostaty;
- niezdrowa dieta bogata w tłuszcze nasycone (czerwone mięso, tłuste przetworzone produkty);
- jedzenie zbyt małej ilości warzyw i owoców;
- otyłość;
- używki;
- niska aktywność fizyczna;
- przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego;
- łagodny rozrost prostaty (BPH) nie jest sam w sobie rakiem, ale może współwystępować z nowotworem;
- ekspozycja na toksyny i chemikalia;
- narażenie na kadm.
Jak często należy wykonywać badania przesiewowe?
Zalecenia dotyczące częstotliwości badań przesiewowych zależą od wieku, płci oraz czynników ryzyka. Według obecnych standardów zaleca się wykonywanie:
- Mammografii – co 2 lata u kobiet powyżej 50. roku życia. W przypadku osób obciążonych genetycznie ryzykiem nowotworu badania mogą być rekomendowane wcześniej i częściej;
- kolonoskopii – co 10 lat od 50. roku życia, w przypadku osób z obciążeniem genetycznym – częściej, zgodnie z zaleceniami lekarza;
- testu PSA – po 50. roku życia, w przypadkach obciążeń genetycznych, badania zalecane są według wskazań lekarza;
- pomiaru poziomu cukru we krwi – co najmniej raz na 3 lata;
- pomiaru ciśnienia tętniczego – regularnie, zwłaszcza u osób po 40. roku życia;
- cytologii – co 3 lata u kobiet w wieku 25-65 lat.
Wszystkie te badania mogą być wykonywane wcześniej jeśli istnieją ku temu wskazania lekarskie. Wiele z tych badań można wykonać samodzielnie bez skierowania. Jeśli w Twojej rodzinie występowały tego typu choroby, lub chciałbyś zbadać się profilaktycznie, zgłoś się do lekarza w celu objęcia odpowiednią diagnostyką i opieką.
Jakie są korzyści z wczesnego wykrywania chorób?
Wczesna diagnostyka pozwala na:
- Zwiększenie szansy na skuteczne leczenie oraz pełne wyleczenie;
- zmniejszenie kosztów leczenia, które byłby wyższe w przypadku leczenia zaawansowanej już choroby;
- zwiększenie wieku przeżywalności pacjentów;
- poprawę jakości życia pacjenta.
Jak zwiększyć świadomość i przełamać bariery związane z badaniami przesiewowymi?
W dzisiejszych czasach dostęp do badań przesiewowych jest na przystępnym poziomie. Niestety wiele osób unika wykonywania ich z powodu odczuwanego strachu związanego z ewentualnym wykryciem choroby. W celu zwiększenia świadomości odnośnie tego, jak ważne są badania przesiewowe. Ważnymi elementami są:
- Edukacja zdrowotna, kampanie społeczne dotyczące roli badań przesiewowych;
- umożliwienie oraz zwiększenie dostępności do badań diagnostycznych;
- organizacja mobilnych punktów diagnostycznych;
- wsparcie psychologiczne dla osób obawiających się diagnozy.
Badania przesiewowe odgrywają bardzo ważną rolę w profilaktyce chorób cywilizacyjnych! Umożliwiają wczesne wykrycie takich schorzeń jak nowotwory, cukrzyca czy choroby sercowo- naczyniowe. Kluczowym elementem jest świadomość na temat tego jak ważne są badania, które mogą uratować życie lub wykryć schorzenie na wczesnym etapie.
Bibliografia:
1. Mariańczyk K. Steuden S.(2011). Oczekiwania oraz intencje zachowań zdrowotnych jako czynniki warunkujące wykonywanie profilaktycznej cytologii w grupie kobiet po 45. roku życia. Psychoonkologia. Nr 2, s. 55–64.
2. Głowacka D. M., Cvejić R., KOPROWICZ A. E., Rębała A. (2010). PROFILAKTYKA RAKA SZYJKI MACICY W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM JAKO JEDNO Z ISTOTNYCH ZADAŃ PIELĘGNIARKI. Pielęgniarstwo Polskie. Vol. 2, Nr 36, s. 75–80.
3. Siepsiak M., Połom A., Andrych K. (2015). FARMACJA WSPÓŁCZESNA .Profilaktyka raka jelita grubego. Nr 8, s.1-5.
4. Lubiński J.(2004). Lekarz rodzinny a profilaktyka nowotworów dziedzicznych – rak jelita grubego. Polska Medycyna Rodzinna. Vol. 6, Nr 3. s. 834–836.
5. . Kubiak A., Kycler W., Trojanowski M. (2014). Epidemiologia i profilaktyka raka jelita grubego w Polsce. Probl Hig Epidemiol. Vol. 95, Nr 3, s. 636-642.
6. Popiela T. J., Komorowski A.(2012). Miejsce mammografii w diagnostyce guzów piersi. Ginekologia po dyplomie. S. 69 - 70.
7. Najdyhor E., Krajewska-Kułak E., Krajewska-Ferishah K.(2013). Wiedza kobiet i mężczyzn na temat profilaktyki raka piersi. Ginekol Pol. Nr 84, s. 116-125.
8. Bobek-Billewicz B., Jurkowski Marek K.(2017). Rola mammografii metodą rezonansu magnetycznego w diagnostyce. Biuletyn PTO NOWOTWORY. Vol. 2, Nr 3, s. 235–242.
9. Nowicki A., Stogowska I. ( 2007). Wczesne wyniki badania profilaktycznego wykrywania raka piersi. Ginekol Pol. Nr 78, s. 464-470.
10. Braczkowski M., Białożyt M., Braczkowski R., Kondera-Anasz Z. (2011). PSA ciągle najlepszy marker nowotworowy, modyfi kacje testu i nowe markery raka stercza.
11. Ann. Acad. Med. Siles. Vol. 65, Nr 1-2, s. 89–98. Kordek R. (2013). Czy wykonywać badanie PSA w celu wykrycia raka stercza? NOWOTWORY Journal of Oncology. Vol. 63, Nr 6, s. 481– 485. 12. Jaak Ph. Janssens, Vandeloo M. (2009). Rak piersi: bezpośrednie i pośrednie czynniki ryzyka związane z wiekiem i stylem życia. NOWOTWORY . Vol. 59, Nr 3, s. 159–167.
13. Kulbacka J., Saczko J., Chwiłkowska A. (2008). Rak jelita grubego — charakterystyka i oporność na leczenie. Onkol. Prak. Klin. Nr 4, s. 135–140.
14. Kornovski Y., Slavchev S., Kostov S., Ivanova Y., Yordanov A.( 2021). Etiologia, klasyfikacja, diagnostyka i profilaktyka stanów przedrakowych szyjki macicy. Vol. 7, Nr 6, s. 387–393.
15. Wardecki D., Dołowy M.(2022). Rak prostaty – aktualne możliwości terapeutyczne. Farm Pol. Vol. 78, Nr 5, s. 268–276.
Autor merytoryczny: Karolina Pasterz, specjalista portalu Zdrowegeny.pl
To badanie będzie pomocne:
PSA całkowity – marker raka prostaty
Cena w placówce
52.00 zł
Cena online:
41.00 zł
Technologia badania:Test ELISA
Czas oczekiwania na wynik:do 4 dni roboczych
