Czerniak skóry: jak zapobiegać i dbać o bezpieczeństwo skóry

5.0

Ocena klientów: 3 ocen

Z artykułu dowiesz się:

Czym jest czerniak?
Czynniki ryzyka rozwoju czerniaka
Czynnik genetyczny rozwoju czerniaka
Jak rozpoznać podejrzane zmiany skórne?
Profilaktyka czerniaka – codzienne nawyki
Diagnostyka czerniaka – dostępne metody
Regularne kontrole – najskuteczniejsza broń w walce z
czerniakiem

sprawdź też:

1. Wideodermatoskopia z mapowaniem całego ciała – nowoczesna metoda profilaktyki czerniaka

2. Czerniak - objawy, badania, leczenie i profilaktyka

3. Rodzaje raków skóry - rak podstawnokomórkowy, kolczystokomórkowy i czerniak

Data publikacji: 2025-09-02

Data aktualizacji: 2025-09-02

Czym jest czerniak?

Czerniak to jeden z najbardziej agresywnych nowotworów skóry, który rozwija się z melanocytów – komórek odpowiedzialnych za produkcję melaniny. W odróżnieniu od innych nowotworów skóry (np. raka podstawnokomórkowego czy kolczystokomórkowego), charakteryzuje się dużą skłonnością do przerzutów i szybkim tempem wzrostu. Kluczowe znaczenie ma wczesne rozpoznanie, gdyż wykryty na początkowym etapie czerniak jest niemal całkowicie wyleczalny. Każdego roku w Polsce diagnozuje się około 4 tys. przypadków czerniaka, a liczba zachorowań niepokojąco rośnie.

Wpływa na to m.in.:

Styl życia – częstsze podróże do krajów o dużym nasłonecznieniu;
korzystanie z solariów;
moda na intensywną opaleniznę.

Lokalizacja zmian często zależy od wieku:

Czerniak u młodych mężczyzn najczęściej rozwija się na klatce piersiowej;
u kobiet na podudziach;
natomiast u osób starszych zwykle pojawia się na twarzy.

Czerniak tułowia najczęściej diagnozuje się u osób w 50.-60. roku życia, natomiast czerniaka
głowy i szyi - około 80. roku życia.

Leczenie czerniaka, zwłaszcza w zaawansowanych stadiach, jest dużym wyzwaniem. Dlatego kluczową rolę odgrywa profilaktyka oraz wczesne rozpoznanie zmian skórnych. Wczesne wykrycie zwiększa szanse na całkowite wyleczenie, choć choroba bywa nawrotowa i nie zawsze łatwo poddaje się terapii. Późne wykrycie zmiany daje zdecydowanie gorsze rokowanie. W przypadku czerniaka wykrytego późno – pięcioletnie przeżycia w Europie wahają się od 71% przy stadium regionalnym do zaledwie kilku procent w stadium uogólnionym. Najwięcej zachorowań notuje się w Australii, ale w Polsce liczba pacjentów systematycznie rośnie. Coraz częściej chorują także osoby młode – w wieku 20–30 lat. Warto pamiętać, że niemal każdy ma na skórze od kilku do nawet kilkuset znamion barwnikowych. Choć część osób traktuje je wyłącznie jako element urody, z medycznego punktu widzenia powinny być one regularnie kontrolowane – ich wygląd i ewentualne zmiany mogą dostarczyć cennych informacji o stanie zdrowia.

Czynniki ryzyka rozwoju czerniaka

Do głównych czynników ryzyka należą:

Ekspozycja na promieniowanie UV – światło słoneczne oraz sztuczne (solarium);
jasny fototyp skóry – osoby o jasnej cerze, rudych włosach i niebieskich oczach są szczególnie narażone na występowanie zmian skórnych;
liczne znamiona barwnikowe;
oparzenia słoneczne w dzieciństwie.

Świadomość tych czynników to pierwszy krok do skutecznej profilaktyki.

Czynnik genetyczny rozwoju czerniaka

Istotną rolę w rozwoju czerniaka odgrywa czynnik genetyczny. Obciążenie rodzinne – czyli występowanie czerniaka u rodziców, rodzeństwa czy dziadków – znacząco zwiększa ryzyko
zachorowania. Mutacje w określonych genach (np. CDKN2A, BRAF) mogą prowadzić do niekontrolowanego wzrostu melanocytów i rozwoju nowotworu. Dlatego osoby, u których w bliskiej rodzinie występował czerniak, powinny być szczególnie uważne i regularnie wykonywać badania profilaktyczne.

Jak rozpoznać podejrzane zmiany skórne?

Mają asymetryczny kształt i nieregularne brzegi;
odznaczają się niejednolitym zabarwieniem;
przekraczają średnicę 5 mm lub zaczynają się powiększać bądź zmieniać wygląd;
wywołują świąd lub inne dolegliwości.

Czerniak najczęściej rozwija się w obrębie skóry, ale może powstać wszędzie tam, gdzie
występują melanocyty - również na błonach śluzowych czy w siatkówce oka.

Każda zmiana spełniająca choć jedno z kryteriów wymaga konsultacji dermatologicznej.

Profilaktyka czerniaka – codzienne nawyki

Najważniejsze zasady ochrony przed nowotworem skóry to:

Używanie kremów z filtrem minimum SPF 30–50;

1. Nakładaj odpowiednią ilość – na twarz to ok. 1,25 ml (czyli w praktyce kremu
na dwa palce), na całe ciało ok. 30 ml (prawie pełna garść).
2. Aplikuj przed wyjściem – krem należy nałożyć 15–20 minut przed ekspozycją
na słońce.
3. Powtarzaj aplikację co 2-3 godziny, a także po kąpieli, intensywnym poceniu
się lub wytarciu ręcznikiem.
4. Nie oszczędzaj – zbyt mała ilość filtra znacznie obniża jego skuteczność.
5. Stosuj przez cały rok – promieniowanie UVA przenika przez chmury i szyby,
więc ochrona jest potrzebna nie tylko latem.
6. Pamiętaj o „trudnych miejscach” – uszy, kark, dłonie, usta (balsam z SPF),
stopy czy łysina to miejsca, o których łatwo zapomnieć.

Wybierz formułę dopasowaną do skóry – filtry mineralne są polecane np. dla dzieci i osób z wrażliwą skórą, chemiczne często sprawdzają się lepiej u dorosłych ze względu na lżejszą
konsystencję;

Unikanie ekspozycji na światło słoneczne w godzinach 11–15;
noszenie odzieży ochronnej i nakrycia głowy;
rezygnacja z solarium;
regularna kontrola znamion.

Diagnostyka czerniaka – dostępne metody

Dermatoskopia klasyczna

To podstawowe badanie, w którym dermatolog wykorzystuje dermatoskop – urządzenie z powiększeniem i źródłem światła. Umożliwia ono lepsze zobrazowanie struktury znamienia niż gołym okiem.

Wideodermatoskopia – złoty standard profilaktyki

Wideodermatoskopia to nowoczesna, nieinwazyjna metoda diagnostyczna pozwalająca na bardzo dokładne badanie znamion i ich cyfrową dokumentację.

Jak przebiega badanie?

Dermatolog przykłada do skóry kamerę dermatoskopową, która rejestruje obraz w dużym powiększeniu i wysokiej rozdzielczości. Każde znamię może zostać zapisane w formie zdjęcia, a następnie porównywane podczas kolejnych wizyt. To pozwala wykryć nawet subtelne zmiany, które gołym okiem nie byłyby dostrzegalne.

Zalety wideodermatoskopii:

Wczesne wykrycie czerniaka – szansa zauważenia nieprawidłowości na etapie, gdy
leczenie jest w pełni skuteczne;
dokumentacja fotograficzna – możliwość porównania zmian w czasie;
mapa znamion – badanie pozwala stworzyć kompletną mapę skóry, co jest
szczególnie ważne u pacjentów z dużą liczbą pieprzyków;
bezpieczeństwo i komfort – badanie trwa kilkanaście minut, nie wymaga
przygotowania, jest całkowicie bezbolesne i pozbawione ryzyka.

Wideodermatoskopia staje się złotym standardem profilaktyki u osób z grupy ryzyka – zwłaszcza tych z licznymi znamionami, jasnym fototypem skóry lub obciążeniem rodzinnym.

SIAscopy

Technika wykorzystująca światło i analizę spektralną, która pozwala na ocenę głębszych warstw skóry oraz zawartości melaniny i hemoglobiny w obrębie znamienia. Stosowana
głównie w ośrodkach specjalistycznych. Stanowi rozwinięcie klasycznych technik dermatoskopowych, czyli badania skóry przy pomocy dermatoskopu – urządzenia łączącego
standaryzowane źródło światła z lupą dającą powiększenie od 10 do 20 razy. W porównaniu z tradycyjną dermatoskopią metoda ta zapewnia szersze możliwości diagnostyczne. Badanie jest całkowicie nieinwazyjne i bezbolesne – pozwala ocenić powierzchnię skóry oraz jej strukturę do głębokości około 2 mm bez konieczności wykonywania biopsji. Nowoczesne aparaty do SIA-skopii umożliwiają uzyskanie bardzo szczegółowych obrazów warstw skóry, co znacząco podnosi skuteczność diagnostyki w porównaniu z klasyczną dermatoskopią.

Konfokalna mikroskopia laserowa (RCM)

Zaawansowana metoda obrazowania „in vivo” pozwalająca na analizę skóry na poziomie niemal histopatologicznym, bez konieczności pobierania wycinka. Badanie jest czasochłonne, ale niezwykle precyzyjne. Refleksyjna mikroskopia konfokalna in vivo (RCM) to nieinwazyjna metoda obrazowania skóry, która pozwala na uzyskanie mikroskopowych obrazów w czasie rzeczywistym, z rozdzielczością porównywalną do tradycyjnej analizy histopatologicznej. Dzięki temu możliwe jest wykonywanie tzw. „wirtualnych biopsji”, które umożliwiają obserwację struktur morfologicznych naskórka i górnej warstwy skóry właściwej w przekrojach horyzontalnych.

Sztuczna inteligencja w diagnostyce

Coraz częściej do analizy obrazów znamion wykorzystuje się algorytmy uczenia maszynowego. Analiza komputerowa wspierana sztuczną inteligencją (AI) zawiera
zaawansowane algorytmy, które pomagają w identyfikacji zmian skórnych wymagających szczególnej uwagi, zwiększając precyzję diagnozy. Choć systemy AI wspierają dermatologów, to wciąż lekarz pozostaje kluczowym ogniwem w procesie diagnostycznym.

Regularne kontrole – najskuteczniejsza broń w walce z
czerniakiem

Specjaliści zalecają, aby osoby zdrowe wykonywały dermatoskopię co:
12–24 miesiące;
a w przypadku pacjentów obciążonych czynnikami ryzyka – nawet co 6 miesięcy.

Dzięki wideodermatoskopii możliwe jest stworzenie długoterminowego monitoringu znamion i szybkie wykrycie zmian nowotworowych.

Podsumowanie

Czerniak to jeden z najgroźniejszych nowotworów skóry, ale jednocześnie taki, którego można uniknąć dzięki profilaktyce i nowoczesnym metodom diagnostycznym. Wideodermatoskopia wyróżnia się wśród dostępnych badań, pozwalając na precyzyjne monitorowanie znamion i ich zmian w czasie. To bezpieczna i skuteczna inwestycja w zdrowie, szczególnie dla osób z grupy ryzyka. Regularne kontrole, ochrona przed UV i świadomość własnego ciała to fundament profilaktyki, który może realnie uratować życie.

Bibliografia:

Wysocki, P. J. (2019). Czerniaki skóry. Onkologia w Praktyce Klinicznej-Edukacja, 5(1), 1-20.
Rutkowski, P., Wysocki, P. J., Nasierowska-Guttmejer, A., Jeziorski, A., Wysocki, W. M., Kalinka, E., ... & Krzakowski, M. (2020). Czerniak skóry. Onkol. W Prakt. Klin. Eduk, 6, 225-245.
Rutkowski, P., & Tkanek, K. N. (2016). czerniak skóry, rozpoznawanie, leczenie. Przegl Dermatol, 103, 1-18.
Słowińska, M., Kamińska-Winciorek, G., Czarnecka, I., Paluchowska, E., & Owczarek, W. (2022). Mikroskopia konfokalna jako uzupełnienie badania dermoskopowego w codziennej praktyce dermatologicznej. In Forum Dermatologicum (Vol. 8, No. 1, pp. 11-16).