Zespół jelita drażliwego - objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie

Zespół jelita drażliwego - objawy i diagnoza
 

Zespół jelita drażliwego dotyczy 10-20% populacji, z czego są to głównie osoby w wieku 20-40 lat. Dwukrotnie częściej na IBS chorują kobiety niż mężczyźni. Obserwuje się również, że choroba ta występuje rodzinnie.

Zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV z 2016 roku zespół jelita drażliwego diagnozuje się, jeżeli przez 3 miesiące co najmniej raz w tygodniu wystąpił ból brzucha związany z minimum dwoma z warunków: ból brzucha ma związek z wypróżnianiem, ze zmianą częstości wypróżnień lub ze zmianą konsystencji stolca, a początek objawów zaczął się przed sześcioma miesiącami.

Jako podstawowe objawy zespołu jelita drażliwego uznaje się:

• bóle brzucha,
• biegunkami,
• zaparciami,
• naprzemiennie biegunkami i zaparciami.

Na tej podstawie dzieli się IBS na podstawowe typy: biegunkowy, zaparciowy, mieszany i nieokreślony. Charakterystyczne w zespole jelita drażliwego o typie biegunkowym są wypróżnienia poprzedzone gwałtownym uczuciem parcia, w typie zaparciowym wypróżnienia z wysiłkiem i uczucie niepełnego wypróżnienia. Ból często mija po wypróżnieniu.

Dodatkowymi dolegliwościami w zespole jelita drażliwego są również:

• skurcze brzucha,
• wzdęty brzuch,
• gazy,
• zgaga,
• nudności i wymioty,
• częstsze oddawanie moczu,
• bóle pleców (na wysokości kości krzyżowej) i mięśniowo-stawowe,
• przewlekłe zmęczenie,
• zaburzenia ginekologiczne,
• zaburzenia psychologiczne.

Objawy zespołu jelita drażliwego bardzo często pokrywają się z objawami innych chorób przewodu pokarmowego takimi jak celiakia, dyspepsja czynnościowa czy nieswoiste zapalenia jelit. Z racji, że nie ma konkretnych badań, którymi można wykryć zespół jelita drażliwego, konieczne jest wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych, które pozwolą wykluczyć inne możliwe przyczyny.

Zespół jelita drażliwego - przyczyny

O przyczynach zespołu jelita drażliwego trudno mówić, gdyż do tej pory tego nie stwierdzono.

Przyczyn zespołu jelita drażliwego szuka się przede wszystkim w:

• problemach psychicznych,
• diecie,
• stosowanych lekach,
• zaburzeniach flory jelitowej,
• przebytych infekcjach.

Aż 70-90% osób z zespołem jelita drażliwego cierpi również na różnego typu problemy psychiczne. W przypadku 20-25% chorych występują stany lękowe, które mogą prowadzić do hiperwentylacji i połykania powietrza, co może powodować wzdęcia brzucha (przeczytaj więcej o przyczynach wzdętego brzucha). Często wówczas współistnieją zawroty głowy, kołatanie serca i trudności w złapaniu oddechu. Zespół jelita drażliwego wiąże się również z przewlekłym stresem i depresją. Różne zaburzenia psychiczne u niektórych pacjentów prowadzą do tzw. somatyzacji - dyskomfort psychiczny wyrażany jest nieświadomie w objawach cielesnych. Somatyzacja w zespole jelita drażliwego ma podobny mechanizm neurologiczny, jak w przypadkach, kiedy ktoś reaguje np. bólem brzucha lub biegunką na stres przedegzaminacyjny - jednak taki pojedynczy przypadek nie jest jeszcze zespołem jelita drażliwego.

W 10% przypadkach zespołu jelita drażliwego za przyczynę uznaje się przebytą infekcję. Można więc uznać, że unikanie zatruć pokarmowych w pewnym stopniu uchroni przed rozwinięciem IBS. Infekcje, przewlekła antybiotykoterapia, długotrwały stres i nieprawidłowe zwyczaje żywieniowe mogą prowadzić do zaburzeń mikroflory jelitowej. Nieprawidłowy jej skład przyczynia się do zwiększonej fermentacji w jelitach. Szczepy bakterii probiotycznych w probiotykach korzystnie wpływają na mikrobiotę.

Zespół jelita drażliwego - diagnostyka

Zespołu jelita drażliwego jako takiego się nie da zbadać. Diagnostyka w tym wypadku polega na wykluczeniu innych przyczyn dolegliwości. Przede wszystkim zaleca się dość ogólne badania krwi i kału, diagnostykę w kierunku różnych nietolerancji pokarmowych i na obecność zakażeń.

Podstawowymi badaniami, które się wykonuje w diagnostyce różnicowej w zespole jelita drażliwego są:

• morfologia krwi
• pomiar stężenia CRP i TSH w surowicy
• badanie stężenia kalprotektyny lub laktoferyny w kale
• badanie mikrobiologiczne kału

Te podstawowe badania pozwalają wykluczyć większość chorób przyczyniających się biegunek lub zaparć. Nieprawidłowość TSH może świadczyć o nadczynności tarczycy (co powoduje biegunki) lub niedoczynności tarczycy (zaparcia). Podwyższone CRP jest natomiast charakterystyczne dla stanów zapalnych. Kalprotektyna w kale natomiast świadczy o stanie zapalnym jelit, więc pozwala odróżnić IBS od nieswoistych chorób zapalnych jelit. W przebiegu zespołu jelita drażliwego wyniki wszystkich tych badań będą prawidłowe.

Dodatkowo należy zdiagnozować się w kierunku:

• celiakii – zobacz badanie ❱
• nietolerancji laktozy – zobacz badanie ❱
• nietolerancji pokarmowych IgG-zależnych – zobacz listę ❱

Nietolerancje pokarmowe zależne od przeciwciał IgG są częstym problemem współistniejącym z zespołem jelita drażliwego. Diagnostyka tego zaburzenia polega na pomiarze stężenia przeciwciał IgG swoistych dla określonych produktów. Przy zastosowaniu testów na nietolerancje pokarmowe możliwe jest określenie tolerancji na 28, 44, 88 lub nawet 280 pokarmów, co pozwala na dokładne poznanie stanu zdrowia. Wykluczenie nietolerowanych produktów przyczynia się do redukcji objawów osób z zespołem jelita drażliwego.

Celiakia jest trwałą nietolerancją glutenu, która ma liczne powikłania dla zdrowia. W jej diagnostyce wykorzystuje się: badanie genetyczne na obecność typowych polimorfizmów HLA-DQ2 i HLA-DQ8 (ich brak wyklucza całkowicie celiakię), badanie serologiczne w kierunku przeciwciał powstających w procesie autoimmunologicznym, badanie endoskopowe z histopatologią w kierunku obecności zmian na terenie jelita cienkiego.

Nietolerancja laktozy może być trwała i uwarunkowana genetycznie lub być stanem tymczasowym spowodowanym zaburzeniem pracy jelit. Dlatego w diagnostyce nietolerancji laktozy wykonuje się badanie genetyczne na obecność polimorfizmu genu LCT oraz testy oceniające stopień trawienia laktozy w jelicie cienkim (np. wodorowy test oddechowy, test doustnego obciążenia laktozą).

Zespół jelita drażliwego - leczenie

Zespół jelita drażliwego jest chorobą przewlekłą, która może trwać u niektórych latami. Samą chorobę nie uznaje się za zagrażającą zdrowiu czy życiu.

Leczenie zespołu jelita drażliwego składa się z:

• farmakoterapii objawowej,
• antybiotykoterapii,
• probiotykoterapii,
• leczenia psychologicznego i psychiatrycznego,
• diety.

Ze względu na brak ustalonej przyczyny leczenie IBS polega przede wszystkim na łagodzeniu objawów. Wykorzystuje się leki przeciwzaparciowe i przeciwbiegunkowe, a taki leki rozkurczowe, które poprawiają usuwanie gazów ze światła jelita. Może być również zalecona antybiotykoterapia (ryfaksymina) w połączeniu z probiotykami w celu poprawy składu flory bakteryjnej jelit. Za korzystne szczepy bakterii w leczeniu IBS uznaje się Bifidobacterium bifidum, Saccharomyces boulardii, Lactobacillus rhamnosus GG, gdyż przyczyniają się do zmniejszenia bólów brzucha i wiatrów.

Często zaleca się również leczenie psychologiczne i psychiatryczne. Jeżeli stwierdza się, że leczenie objawowe nie jest w pełni skuteczne stosuje się trójcykliczne leki przeciwdepresyjne lub inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny. Dodatkowo pacjent powinien skorzystać z pomocy psychoterapeuty, aby nauczył się metod radzenia sobie ze stresem czy lękiem.

Zespół jelita drażliwego - dieta i styl życia

Ze względu na psychologiczne podłoże zespołu jelita drażliwego wśród znacznej grupy pacjentów zaleca się, aby wdrożyli pewne zmiany w swoim stylu życia. Zmiany te powinny dotyczyć zwiększenia czasu poświęcanego na odpoczynek, a także rozwijanie własnych zainteresowań, gdyż przyczynia się to do znacznej poprawy zdrowia psychicznego. Pozytywne działanie będzie miała również aktywność fizyczna w umiarkowanym stopniu, gdyż przyczyni się do poprawy perystaltyki jelit i usuwania nadmiaru gazów, a także będzie odpowiadać za lepszy nastrój. 

Zalecenia dotyczące żywienia w zespole jelita drażliwego obejmują zadbanie o regularność posiłków i warunki ich spożywania. Częste, lecz niewielkie posiłki wpływają pozytywnie na regulację perystaltyki jelit, a posiłki należy jeść powoli w spokojnej atmosferze.

Dieta osoby z zespołem jelita drażliwego powinna ograniczać nierozpuszczalny błonnik, zaś zaleca się frakcje rozpuszczalne w postaci pektyn (np. w jabłkach), babki płesznik czy produktów owsianych. W przypadku biegunkowego typu IBS należy ograniczyć ilość spożywanego błonnika do około 10 g na dobę, aby zredukować biegunki i produkcję gazu. W typie zaparciowym nie zaleca się jednak zwiększenia ilości błonnika, gdyż może spowodować to nasilenie się produkcji gazów i wzdęć (przeczytaj o najlepszych sposobach na wzdęcia).

Dietoterapia obejmuje również wykluczenie szkodliwych pokarmów. Znaczna liczba osób ma nietolerancję laktozy i zaburzenia wchłaniania fruktozy - oba te węglowodany ulegają znacznej fermentacji jelitowej, przez co przyczyniają się do powstania biegunek. W przypadku stwierdzenia nietolerancji IgG-zależnych lub alergii pokarmowych należy również wykluczyć te produkty z diety. U prawie 30% chorych na IBS obserwuje się nieceliakalną nadważliwość na gluten - tym pacjentom dieta bezglutenowa przyniesie najwięcej korzyści.

Dieta low-FODMAP w zespole jelita drażliwego

Powstała również dieta dla osób z zespołem jelita drażliwego zaprojektowana przez naukowców z Monash University. Dieta low-FODMAP wyklucza wszelkie produkty, które zawierają fermentujące węglowodany mogące nasilać objawy. Na 6-8 tygodni eliminuje się tzw. FODMAPs, czyli fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole. Te rodzaje węglowodanów obejmują m.in. laktozę, fruktozę, sorbitol, ksylitol czy fruktany, które znajdują się w zbożach glutenowych. W drugim etapie diety wprowadza się stopniowo wykluczone składniki i ocenia, czy powodują one nawrót dolegliwości. Dietę low-FODMAP uznaje się za najskuteczniejszą formę dietoterapii zespołu jelita drażliwego.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Aktualizacja: 2020-12-07

Może Cię jeszcze zainteresować:

IBS - co to za choroba?

Dieta przy zespole jelita drażliwego

Leczenie zespołu jelita drażliwego

Testy na Nietolerancje Pokarmowe - Czy są dla każdego Pacjenta?

Warszawa - test nietolerancje pokarmowe • Kraków - test nietolerancje pokarmowe • Łódź - test nietolerancje pokarmowe • Wrocław - test nietolerancje pokarmowe • Poznań - test nietolerancje pokarmowe • Gdańsk - test nietolerancje pokarmowe • Szczecin - test nietolerancje pokarmowe • Bydgoszcz - test nietolerancje pokarmowe

Bibliografia:

1. Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki w leczeniu zespołu jelita drażliwego i przewlekłego zaparcia idiopatycznego – przegląd systematyczny. Med. Prakt., 2015; 1: 122–124.
2. Wpływ diety o małej zawartości fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (FODMAP) na objawy zespołu jelita drażliwego. Med. Prakt., 2014; 4: 118–119.
3. Środki zwiększające objętość stolca, leki rozkurczające mięśnie gładkie i leki przeciwdepresyjne w leczeniu zespołu jelita drażliwego – przegląd systematyczny. Med. Prakt., 2011; 12: 70–72.
4. Włókna pokarmowe rozpuszczalne lub nierozpuszczalne w zespole jelita drażliwego. Med. Prakt., 2010; 3: 102.
5. Zespół jelita drażliwego w: Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.
6. National Institute for Health and Care Excellence (NICE). CG61. Irritable bowel syndrome in adults: diagnosis and management of irritable bowel syndrome in primary care. London 2008 (z późn. popr.).
7. El-Salhycorresponding M., Gundersen D.: Diet in irritable bowel syndrome. Nutr J. 2015; 14: 36.
8. Schoenfeld P.S.: Advances in IBS 2016: A Review of Current and Emerging Data. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2016 Aug; 12(8 Suppl 3): 1–11.