Test na nietolerancję glutenu - czy warto go wykonać?

Jakie testy w kierunku nietolerancji glutenu są dostępne?

• testy na nietolerancję glutenu o podłożu genetycznym (celiakię) ❱
• testy na nietolerancję glutenu IgE-zależną (alergię) ❱
• testy na nietolerancję glutenu zależną od przeciwciał IgG ❱

Kiedy gluten może szkodzić?

Gluten to grupa białek znajdujących się naturalnie w niektórych zbożach (pszenicy, życie i jęczmieniu). To właśnie gluten odpowiada za ciągliwość ciasta i dzięki niemu powstają najlepsze pizze, pieczywo czy makarony. Oprócz typowych produktów z powyższych zbóż, gluten może być składnikiem przetworów mięsnych (wędlin, parówek), słodyczy i leków.

Większość społeczeństwa nie reaguje w żaden sposób na obecność glutenu w żywności i może do woli jeść produkty ze zbóż glutenowych. Niektórzy niestety nie mogą ich spożyć bez pojawienia się później przykrych dolegliwości.

Objawy po zjedzeniu glutenu dotyczą osób z różnymi nietolerancjami glutenu:

• alergią na gluten,
• IgG-zależną nietolerancją na gluten,
• celiakią.

IgE-zależna nietolerancja glutenu, czyli alergia na gluten

Alergia pokarmowa jest problemem dotyczącym kilku procent populacji, w tym głównie niemowląt i dzieci. Ma ona nietrwały charakter, jednak zdarzają się przypadki, gdy utrzymuje się przez całe życie. Schorzenia te charakteryzują się wysokim stężeniem przeciwciał IgE w kierunku określonego alergenu, np. białek glutenowych. Wówczas spożycie takiego szkodliwego pokarmu u osoby z alergią prowadzi do związania się IgE z alergenem, a następnie wydzieleniem z komórek histaminy, która jest bezpośrednią przyczyną objawów alergii pokarmowej. Objawy alergiczne pojawiają się już w ciągu kilku minut od spożycia alergenu.

Wśród objawów IgE-zależnej nietolerancji glutenu są:

• wymioty, biegunka, zgaga,
• zmiany skórne: pokrzywka, wysypka, świąd,
• wodnisty katar, kaszel, podrażnienie oczu,
• skurcz oskrzeli,
• wstrząs anafilaktyczny.

Dodatkowo alergie pokarmowe często wiążą się z występowaniem chorób o podłożu alergicznym. Spożycie glutenu w przypadku osoby uczulonej może prowadzić do nasilenia ich objawów.

Do chorób alergicznych należą:

• astma oskrzelowa,
• alergiczny nieżyt nosa (katar sienny),
• alergiczne zapalenie spojówek,
• atopowe zapalenie skóry,
• pokrzywka skórna.

IgG-zależna nietolerancja glutenu

Gluten jest przyczyną przewlekłego stanu zapalnego u osób z nietolerancją pokarmową IgG-zależną.

Zwiększony poziom przeciwciał IgG swoistych dla glutenu lub innych produktów spożywczych może być skutkiem:

• zaburzeń mikroflory jelit,
• zespołu nieszczelnego jelita,
• upośledzonego wchłaniania jelitowego (np. w chorobach zapalnych jelit, celiakii),
• mało zróżnicowanej diety.

"Rozszczelnione” ściany jelit przepuszczają niewielkie niestrawione fragmenty pokarmów do krwiobiegu - często są to nie tylko fragmenty glutenu, ale równocześnie też innych produktów spożywczych. Układ immunologiczny odpowiada na ich obecność poprzez wytworzenie m.in. swoistych przeciwciał IgG, które łączą się z obcymi substancjami. Kompleksy te powinny zostać zniszczone, jednak nie zawsze tak się dzieje. Wówczas związane przeciwciała IgG osiadają w różnych lokalizacjach doprowadzając do wytworzenia reakcji zapalnej, która jest przyczyną różnorodnych dolegliwości w przebiegu nietolerancji.

Do objawów IgG-zależnej nietolerancji glutenu należą:

• chroniczne zmęczenie,
• osłabienie organizmu,
• nadmierna senność,
• brak apetytu,
• przewlekłe niedożywienie,
• zwiększona męczliwość,
• trudności z redukcją masy ciała,
• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (wzdęcia, biegunki, ból brzucha, uczucie przelewania),
• zmiany zachowania,
• depresje,
• zmiany skórne itp.

Dolegliwości te pojawiają się ze znacznym opóźnieniem (24-48 godzin po spożyciu) i są na tyle niespecyficzne, że rzadko wydają się być powiązane z pożywieniem i trudno samodzielnie stwierdzić konkretną przyczynę.

Nietolerancje pokarmowe często współwystępują z zespołem jelita drażliwego, chorobą Leśniowskiego-Crohna, reumatoidalnym zapaleniem stawów, chorobą Hashimoto, depresją, otyłością, insulinoopornością, SIBO (zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego), autyzmem i ADHD.

Celiakia, zwana chorobą trzewną, jest uwarunkowaną genetycznie chorobą autoimmunologiczną, która dotyka ok. 1% populacji. Jest to szczególny przypadek nietolerancji glutenu, gdyż jego spożycie prowadzi do zniszczenia kosmków jelita cienkiego, czego skutkiem są zaburzenia trawienia i wchłaniania.

Pełne spektrum celiakii objawia się:

• utratą masy ciała,
• zaburzeniami rozwoju i niskim wzrostem (w dzieciństwie),
• biegunkami, bólami i wzdęciami brzucha,
• depresją,
• anemią i innymi niedoborami pokarmowymi.

W przypadku większości osób dorosłych celiakia może wystąpić w postaci skąpoobjawowej, przez co objawy są mało charakterystyczne - złe samopoczucie, ciągłe zmęczenie, migreny, afty w jamie ustnej, zaburzenia koncentracji itp.

Oprócz pojawienia się objawów choroby trzewnej do diagnostyki wskazaniem jest:

• bliskie pokrewieństwo z osobami chorymi na celiakię,
• obecność innych chorób autoagresywnych, z którymi celiakia bardzo często współwystępuje, np. choroba Hashimoto, cukrzyca typu pierwszego, reumatoidalne zapalenie stawów.

Test na nietolerancję glutenu - na czym polega?

Diagnostyka nietolerancji glutenu IgG-zależnej oraz celiakii znacznie się różni, gdyż mają inne podłoże. W ramach obu zaburzeń stwierdza podwyższony poziom przeciwciał, jednak w IgG zależnej nietolerancji są one skierowane przeciwko glutenowi, a w celiakii przeciwko własnym tkankom organizmu.

Testy na nietolerancję glutenu zależną od przeciwciał IgE (alergię pokarmową)

• testy skórne punktowe
• próby prowokacyjne
• testy na alergie pokarmowe z krwi – zobacz listę badań ❱

Zarówno testy alergiczne skórne punktowe i próby prowokacyjne oparte są na możliwości wystąpienia objawów pod wpływem pokarmu. W testach skórnych alergen nakłada się na skórę, w tym miejscu wykonuje się nakłucie, a później ocenia się wielkość zmiany. W próbie prowokacyjnej alergen podawany jest doustnie pod kontrolą lekarza, a następnie obserwowane są objawy. Oba badania wymagają wcześniejszego odstawienia leczenia antyalergicznego i wiążą się z pewnym ryzykiem wystąpienia groźnych dla zdrowia objawów. Z tego powodu wykonywane są jedynie w placówkach medycznych pod stałą opieką.

Testy na nietolerancję glutenu IgE-zależną z krwi są całkowicie bezpieczne i możliwe do wykonania w każdym punkcie pobrań bez konieczności kontroli lekarskiej. Polegają one na pobraniu niewielkiej ilości krwi. Krew jest analizowana w laboratorium diagnostycznym pod kątem stężenia alergenowo-swoistych przeciwciał IgE. Wynik wskazuje, w kierunku których alergenów poziom przeciwciał jest podwyższony - występuje alergia. Testy na alergię z krwi wykonywane są w panelach, np. panelu pokarmowym 21 alergenów czy też w ramach testu molekularnego ALEX, gdzie analizowanych jest 282 ekstrakty i molekuły alergenów - badanie to umożliwia wykrycie konkretnej cząsteczki powodującej uczulenie. Do testów na nietolerancję glutenu z krwi nie ma potrzeby odstawiania leczenia.

Testy na nietolerancję glutenu zależną od przeciwciał IgG

IgG-zależne nietolerancje pokarmowe wykrywa się za pomocą analizy stężenia przeciwciał IgG we krwi. Przykładowym testem jest IMMUNOdiagDIETA, który bada swoiste przeciwciała dla 44, 88 lub 280 składników pokarmowych - w tym gluten oraz zboża glutenowe. Ten test na nietolerancję jest bardzo prosty - w jednym z wielu punktów pobrań oddaje się próbkę krwi, a w ciągu 15 dni roboczych otrzymuje się wynik. Raport z wynikami określa, które produkty są tolerowane i bezpieczne, a które wywołują słabą, umiarkowaną lub silną reakcję.

Testy na nietolerancję glutenu o podłożu genetycznym (celiakię)

W kierunku potwierdzenia celiakii diagnostyka jest już znacznie bardziej skomplikowana i ma w przypadku dzieci dwie składowe, a u dorosłych trzy.

Przede wszystkim należy potwierdzić obecność polimorfizmów genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8, co będzie świadczyć o samej predyspozycji do wystąpienia choroby. Wynik negatywny niemal całkowicie wyklucza możliwość zachorowania na celiakię.

Kolejną składową testu na nietolerancję glutenu wrodzoną jest pomiar stężenia przeciwciał charakterystycznych dla celiakii - przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA), przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG) lub przeciwko deamidowanej gliadynie (DGP lub GAF).

Dodatkowo wykonuje się badanie histopatologiczne jelita cienkiego i ocenia się stopień zaniku kosmków jelitowych według skali Marsha. Ostatnie badanie diagnostyczne nie jest wykonywane u dzieci, gdyż wiąże się ze znaczną inwazyjnością. Badania na celiakię genetyczne i badania serologiczne są znacznie bezpieczniejsze i mniej obciążające - oba wykonywane są z próbki krwi.

Mimo przekonania o szkodliwości glutenu nie należy go eliminować z diety przed wykonaniem odpowiednich badań diagnostycznych. Dieta bezglutenowa spowoduje zmniejszenie stężenia przeciwciał, więc wynik testu na nietolerancję glutenu wrodzoną lub IgG-zależną będą zafałszowane.

Sprawdź, czy wykonasz testy na nietolerancje pokarmowe w ramach refundacji NFZ ❱

Co zyskujesz wykonując test na IgG-zależną lub wrodzoną nietolerancję glutenu?

Świadomość celiakii lub danej nietolerancji IgE lub IgG-zależnej jest kluczowa dla personalizacji diety, która wspomaga eliminację dokuczliwych objawów, poprawę samopoczucia, stanu zdrowia i komfortu życia.

Przeczytaj więcej dlaczego warto wykonać testy na nietolerancje pokarmowe

Leczenie IgE-zależnej nietolerancji glutenu

Alergie pokarmowe o podłożu IgE-zależnym są schorzeniami, które mają bardzo różnorodny czas trwania - zwykle mijają po kilku latach, lecz w niektórych przypadkach mogą trwać całe życie. Podstawowym działaniem w terapii IgE-zależnej alergii na gluten jest eliminacja glutenu ze swojej diety. W przypadku dzieci takie wykluczenie glutenu powinno być całkowite, zaś w przypadku większości dorosłych dopiero około 10 g alergenu prowokuje reakcje alergiczne.

Jeżeli wciąż występują dokuczliwe objawy (np. jeśli jednak spożywa się śladowe ilości glutenu), lekarz może zalecić stosowanie leków antyhistaminowych lub kortykosteroidów. W przypadku osób ze wstrząsem anafilaktycznym w przeszłości powinno się zawsze mieć przy sobie adrenalinę.

Leczenie IgG-zależnej nietolerancji glutenu

Raport testu na nietolerancje zależne od przeciwciał IgG wskazuje produkty spożywcze, które są bezpieczne dla organizmu oraz nietolerowane. Tego typu nietolerancje są odwracalne (osłabiają się lub całkowicie cofają) przy zastosowaniu:

• diety rotacyjnej. Dieta ta stosowana jest w przypadku pokarmów wywołujących reakcję słabą lub umiarkowaną. Polega na zamiennym spożywaniu pokarmów bezpiecznych i nietolerowanych, które w jadłospisie mogą pojawić się raz na cztery dni.
• diety eliminacyjnej. Produkty nietolerowane, powodujące silną reakcję należy wykluczyć całkowicie na okres minimum 6 miesięcy. Po tym czasie można ponownie wykonać testy, aby ocenić efekty podjętych działań i móc bezpiecznie wprowadzić pokarmy do diety.

Wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie nietolerancji pokarmowych pozwalają zapobiec przyszłym konsekwencjom, takim jak otyłość, cukrzyca, niedokrwistość, choroby wątroby, przewlekłe niedożywienie, problemy z płodnością czy utrzymaniem ciąży, a nawet depresja.

Leczenie trwałej nietolerancji glutenu

Wczesne wykrycie i wdrożenie diety bezglutenowej ma również ogromne znaczenie w przypadku celiakii. Nieleczona ma poważne następstwa dla zdrowia, gdyż może prowadzić do:

• zaburzeń układu krwiotwórczego (w tym anemii),
• przedwczesnej osteoporozy,
• niskiego wzrostu,
• reumatoidalnego zapalenia stawów,
• zaburzeń układu nerwowego (autyzmu, depresji, demencji, schizofrenii),
• chorób wątroby i nerek,
• cukrzycy typu pierwszego,
• schorzeń tarczycy i trzustki,
• zaburzeń płodności (w tym skłonności do poronień)
• i wielu innych komplikacji zdrowotnych.

Celiakia jest chorobą, którą można leczyć, ale nie wyleczyć - przez całe życie należy przestrzegać ścisłych zaleceń diety bezglutenowej. Eliminuje się pokarmy z pszenicy, żyta i jęczmienia oraz wszystko, co w swoim składzie może zawierać nawet śladowe ilości glutenu (przyprawy, słodycze, gotowe dania, przetwory mięsne itp.). Najbezpieczniejsze jest korzystanie z produktów bez glutenu z oznaczeniem przekreślonego kłosa, gdyż są one przebadane pod kątem zawartości glutenu. Jest to niezmiernie istotne, gdyż niewielka ilość glutenu może zniweczyć starania doprowadzając do nawrotu objawów. Poprawność diety bezglutenowej można potwierdzić mierząc co jakiś czas poziom przeciwciał.

Aktualizacja: 2018-12-14

Bibliografia:

1. Aydinlar E.I. et al.: IgG-based elimination diet in migraine plus irritable bowel syndrome. Headache. 2013 Mar;53(3):514-25.
2. Elli L. et al.: Diagnosis of gluten related disorders: Celiac disease, wheat allergy and non-celiac gluten sensitivity. World J Gastroenterol. 2015 Jun 21;21(23):7110-9.
3. Hozyasz K.: Choroba trzewna - obraz kliniczny, diagnostyka serologiczna. Medycyna Rodzinna 1/2000, s. 25-31.
4. Human Nutrition, edited by Catherine Geissler, Hilary Powers, Elsevier 2011.