Rak trzustki - objawy, diagnostyka, profilaktyka

Rak trzustki jest chorobą o wysokiej śmiertelności,co wynika z faktu wykrycia choroby zazwyczaj w bardzo zaawansowanym stadium, kiedy obecne są już przerzuty, a guz jest nieoperacyjny. Osoby, u których zdiagnozowano raka trzustki żyją średnio pół roku, jedynie 6 proc. chorych przeżywa 5 lat. Po raku okrężnicy i żołądka jest to trzeci co do częstości występowania guz przewodu pokarmowego.

Nowotwory trzustki dotyczą w około 95% części zewnątrzwydzielniczej trzustki i są to gruczolakoraki najczęściej umiejscowione w głowie trzustki. W 5% przypadków wywodzą się z jej części wewnątrzwydzielniczej i nazywane są guzami neuroendokrynnymi trzustki.

Rak trzustki - czynniki ryzyka 

Rak trzustki stanowi obecnie 3% wszystkich nowotworów złośliwych i zajmuje 4 miejsce pod względem przyczyn zgonu w USA. U 80% chorych z rakiem trzustki występuje cukrzyca. Zapadalność na raka trzustki stale wzrasta, obecnie wynosi około 200 tys. na rok w skali świata. Z uwagi na ekstremalnie dużą śmiertelność pacjentów z rakiem trzustki na całym świecie, nowotwór ten zajmuje w wielu krajach czwarte miejsce na liście najczęstszych przyczyn zgonów nowotworowych po raku płuc, sutka i raku jelita grubego.

W 2003 r. na raka trzustki w Polsce zachorowało i zmarło ponad 4000 osób, obecnie umieralność stale wskazuje tendencję wzrostową. Mężczyźni w równym stopniu co kobiety są narażeni na zachorowanie (8 przypadków na 100 tys. mężczyzn i 4-5 przypadków na 100 tys. kobiet).

Rak trzustki - przyczyny 

Pomimo długoletnich badań przyczyny raka trzustki nie są do końca znane.

Do głównych czynników ryzyka tego raka zaliczyć należy

• palenie papierosów (zwiększa ryzyko zachorowania trzykrotnie);
• spożywanie alkoholu;
• bycie nosicielem mutacji w genach BRCA 1 lub/i BRCA 2;
• rodzinna polipowatość gruczolakowata (FAP);
• rozwojowi raka trzustki sprzyjają również niektóre choroby przewlekłe -  między innymi cukrzyca, przewlekłe zapalenie trzustki, źle leczona choroba wrzodowa;
• wpływ na zachorowanie ma nadmierne spożywanie węglowodanów i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego. 

U ok. 10% pacjentów rak trzustki rozwija się na podłożu predyspozycji genetycznych, co oznacza, że dziedziczymy skłonność do zachorowania na raka od naszych rodziców. W przypadku nowotworów uwarunkowanych genetycznie, rozwój choroby może następować w młodszym wieku.

Do kryteriów rozpoznania rodzinnej postaci raka trzustki zaliczamy:

• Posiadanie przynajmniej 2 krewnych pierwszego stopnia z potwierdzonym rakiem trzustki
• Posiadanie przynajmniej 3 krewnych drugiego stopnia z potwierdzonym rakiem trzustki
• Posiadanie przynajmniej 1 spokrewnionej osoby, która zachorowała przed 50 rokiem życia.

Rak trzustki - jakie badania by wykryć nowotwór?

Pakiet badań genetycznych w kierunku nowotworów złośliwych

Jeżeli chcesz dowiedzieć się o własnym ryzyku zachorowania na raka trzustki, wykonaj badanie genetyczne - jest ono jedyną metodą, która pozwala na określenie prawdopodobieństwa wystąpienia nowotworów złośliwych w przyszłości.

Badanie wskaże poziom ryzyka związanego z zachorowaniem na:

• raka trzustki;
• czerniaka;
• raka trzustki.

Mutacje genu LKB1 w zespole Peutza-Jeghersa sprzyjają zachorowaniu na raka trzustki, piersi, jelita cienkiego, grubego żołądka, płuc jajnika i macicy.

W dziedzicznym raku piersi i jajnika mutacje genów BRCA1 i BRCA2 mogą predysponować oprócz raka trzustki do raka jelita grubego, prostaty i macicy.

W dziedzicznym raku jelita grubego wzrasta ryzyko zachorowania na raka trzustki, przewodu pokarmowego, macicy, jajnika i nowotwory układu moczowego za sprawą mutacji w genach MLH1 i MSH2.

Mutacje w genie CDKN2A są przyczyną rodzinnego zespołu czerniaka (zespół FAMMM), którego wystąpienie sprzyja również rozwojowi raka trzustki.

Do raka trzustki predysponuje również rodzinna polipowatość gruczolakowa ( mutacje genów APC, DCP4, ATM) oraz przewlekłe zapalenie trzustki (mutacje w genie PRSS1, SPINK1) i dotyczy 5% pacjentów. Częstość występowania tego nowotworu w przypadku chorych na dziedziczną postać zapalenia trzustki wzrasta do 40%.

Powyższe dane wskazują, że aby uchronić się przed rakiem trzustki oprócz zdrowego stylu życia warto wykonać testy genetyczne w celu określenia ryzyka zachorowania, a zwłaszcza wtedy gdy podejrzewamy, że my lub ktoś bliski jest w grupie ryzyka.

Największym problemem w rozpoznaniu raka trzustki jest brak wczesnych objawów chorobowych. Ponadto objawy raka trzustki mogą być bardzo mylące i podobne do objawów innych schorzeń. W tym czasie guz może się znacznie rozrosnąć.

Do pierwszych objawów pojawienia się tego nowotworu należą: bóle grzbietu, bóle w nadbrzuszu i plecach, utrata łaknienia, nudności, wymioty, utrata masy ciała, żółtaczka. Dodatkowo mogą pojawić się biegunki, zaparcia, gorączka, anemia, nietolerancja glukozy, cukrzyca, obrzęki obwodowe, zakrzepowe zapalenie żył lub guz wyczuwalny w okolicach pępka. W ponad 20% przypadków rozpoznania raka trzustki choroba jest już bardzo zaawansowana a zmiany nowotworowe obejmują sąsiednie narządy.

Im wcześniej nowotwór jest rozpoznany, tym większe szanse osoby chorej na operację. Obecnie tylko 10 – 20% przypadków rozpoznanego raka trzustki kwalifikuje się do radykalnego usunięcia guza.

Rak trzustki a morfologia 

• Markery nowotworowe to związki, stężenie których we krwi zwiększa się znacznie u chorych na nowotwory złośliwe. Jeżeli chcesz skontrolować swój stan zdrowia, wykonaj badanie w tym kierunku. Im wcześniej wykryty nowotwór, tym większa jest szansa na wyleczenie.  Dostępne badania markerów nowotworowych to - Markery nowotworowe u kobiet i Markery nowotworowe u mężczyzn;
• badania biochemiczne krwi z oznaczeniem markera CA19-9;
• dodatkowo ocenia się funkcjonowanie trzustki wykonując podstawową morfologię krwi z rozmazem, mocznik, kreatyninę, albuminę, birilubinę. 

Rak trzustki - jak wykryć?

• ultrasonografię jamy brzusznej
• tomografię komputerową jamy brzusznej, PET
• badania endoskopowe oraz radiologiczne przewodu pokarmowego
• badania biochemiczne krwi z oznaczeniem markera CA19-9.

Leczenie i profilaktyka 

W większości przypadków (około 80%) w momencie rozpoznania występuje już zaawansowane stadium choroby, a terapia obejmuje jedynie leczenie paliatywne poprawiające jakość życia i łagodzenie objawów choroby oraz bólu w chorobie nowotworowej.

We wcześnie rozpoznanej chorobie wykonuje się operacyjne usunięcie guza i okolicznych węzłów chłonnych, wdraża się radioterapię i chemioterapię. Wykonuje się zabiegi operacyjne mające na celu odbarczenie dróg żółciowych. Wdraża się dietę wysokobiałkową, wysokokaloryczną, beztłuszczową; podaje się enzymy trzustkowe i w razie potrzeby stosuje się żywienie pozajelitowe.

Rokowanie w raku trzustki są złe, a długość życia osoby z rozpoznanym rakiem trzustki wynosi jedynie kilka miesięcy. Śmiertelność w dużym stopniu zależy od stopnia zaawansowania choroby. W przypadku wycięcia guza okres przeżycia wydłuża się do 5 lat (20-30%przypadków).

W Polsce umieralność na raka trzustki stale wykazuje tendencje wzrostową. Przebieg choroby jest bardzo szybki a średni czas przeżycia od jej rozpoznania wynosi tylko 6 miesięcy.

Profilaktyka raka trzustki obejmuje przede wszystkim rzucenie palenia tytoniu, stosowanie przyjaznej dla przewodu pokarmowego diety, utrzymywanie prawidłowej masy ciała oraz regularny wysiłek fizyczny. Niewskazane jest regularne spożywanie alkoholu, a u osób z zapaleniem przewlekłym trzustki zalecana jest całkowita abstynencja. Osoby z rodzinnym występowaniem raka trzustki oraz w przypadku podejrzenia wystąpienia któregokolwiek z wrodzonych zespołów genetycznych predysponujących do zachorowania na ten typ nowotworu, powinny wykonać testy genetyczne, określające ryzyko zachorowania na raka. Testy genetyczne na raka pozwalają efektywnie wykryć mutacje genów zwiększających ryzyko wystąpienie raka trzustki. Jest to bardzo ważne, ponieważ wczesne określenie ryzyka pozwala kontrolować rozwój choroby, podjąć radykalną terapię i zwiększyć szanse chorego na przeżycie.

Aktualizacja: 2023-05-23