Nietolerancja mleka - kiedy należy eliminować mleko?

Kiedy należy eliminować mleko?

Spożywanie mleka przez ludzi jest tematem kontrowersyjnym. Można spotkać się z teorią, że mleko krowie jest tylko dla cieląt. Eliminowane jest także ze względów etycznych przez wegan. Medycyna określa jednak tylko kilka stanów zdrowotnych, kiedy to eliminacja produktów mlecznych jest konieczna.

Nietolerancjami pokarmowymi, w których unika się mleka, są:

• alergia na białka mleka – zobacz listę badań ❱
• IgG-zależna nietolerancja mleka – zobacz listę badań ❱
• nietolerancja laktozy z mleka – zobacz badanie ❱

Alergia na mleko

Alergia na mleko wiąże się z reakcją immunologiczną zależną od przeciwciał IgE. Reakcje alergiczne po spożyciu mleka spowodowane są tak naprawdę zawartymi w nim białkami, które stanowią około 20 różnych alergenów - najważniejszymi są α-laktoalbumina i β-laktoglobulina. Alergia pokarmowa jest łatwo rozpoznawalna, gdyż jej objawy pojawiają się natychmiast, nawet w ciągu kilku minut od spożycia alergenu.

Charakterystycznymi objawami alergii na mleko są:

• wymioty,
• biegunka,
• pokrzywka skórna,
• wodnisty katar,
• skurcz oskrzeli,
• atopowe zapalenie skóry,
• wstrząs anafilaktyczny (bez szybkiej pomocy może zagrozić zdrowiu i życiu).

Wśród dzieci mleko jest najczęściej występującym alergenem. Dzieci reagują na bardzo małe ilości alergenu, jednak większość z nich w ciągu pierwszych lat życia wyrasta z alergii pokarmowej. Najczęściej występującym objawem jest zaostrzenie atopowego zapalenia skóry.

W przypadku osób dorosłych do wywołania reakcji potrzebne jest spożycie większej ilości alergenu, alergia trwa latami, a najczęstszymi dolegliwościami są pokrzywki, obrzęk naczynioruchowy, biegunki lub wstrząs anafilaktyczny. Czasem reakcja alergiczna u dorosłych występuje jedynie przy jednoczesnym wysiłku fizycznym.

Diagnostyka alergii pokarmowych polega na:

• testach skórnych,
• próbach prowokacyjnych (nie wykonuje się u niemowląt),
• pomiarze stężenia swoistych przeciwciał IgE we krwi.

W przypadku potwierdzenia alergii na mleko konieczne jest wprowadzenie ścisłej diety eliminującej, która również wyklucza produkty spożywcze mających dopisek “może zawierać śladowe ilości mleka”. Taka dieta powinna być stosowana do momentu stwierdzenia poprawy tolerancji na ten alergen, co może trwać 2-3 lata lub nigdy nie następuje.

IgG-zależna nietolerancja mleka

Nietolerancja mleka może mieć podłoże związane ze wzrostem stężenia swoistych przeciwciał IgG. Na skutek mało zróżnicowanej diety i nadmiernej ekspozycji na mleko lub zaburzeń pracy jelit (upośledzonego wchłaniania jelitowego lub zespołu nieszczelnego jelita) niecałkowicie strawione składniki żywności przedostają się do krwiobiegu, gdzie układ immunologiczny uznaje je za obce i próbuje zwalczyć. Produkowane przez układ odpornościowy przeciwciała IgG wiążą się z nimi i jeśli nie zostaną wyeliminowane z organizmu, osiadają w różnych miejscach organizmu - dochodzi tam do wytworzenia stanu zapalnego, który jest przyczyną objawów. Dolegliwości w nietolerancjach pokarmowych IgG-zależnych mają zwykle charakter ogólnoustrojowy.

Jakie mogą być objawy IgG-zależnej nietolerancji mleka?

• migreny,
• zmiany skórne,
• przewlekłe zmęczenie i senność,
• wzdęcia brzucha i gazy,
• zmiany nastroju i stany depresyjne.

Objawy pojawiają się zwykle po 1-2 dniach od spożycia nietolerowanych pokarmów i mogą się utrzymywać przez kilka kolejnych dni. Dodatkowo sytuacja, gdy organizm reaguje jedynie na białka mleka, należy do rzadkości, a nietolerowanych składników zazwyczaj jest znacznie więcej.

Ze względu na przerwę czasową pomiędzy spożyciem a wystąpieniem objawów oraz jednoczesne współwystępowanie wielu nietolerancji nie można samodzielnie stwierdzić dokładnej przyczyny. Dlatego konieczne jest wykonanie badań diagnostycznych, które pozwolą na ustalenie nietolerowanych pokarmów. Przykładowym testem jest IMMUNOdiagDIETA, który mierzy stężenie poziomu przeciwciał IgG swoistych dla 44, 88 lub 280 składników pokarmowych. Szeroki zakres badania jest istotny dla określenia tolerancji na jak największą liczbę produktów znajdujących się w typowej diecie dorosłej osoby, sama nietolerancja mleka może dotyczyć różnych składników - mleka krowiego, koziego, bawolego lub owczego, oraz śmietany, jogurtów lub różnego typu serów. Ocenia się stopień tolerancji, na którego podstawie można wprowadzić odpowiednią terapię.

Leczenie nietolerancji IgG-zależnej mleka opiera się na:

• diecie rotacyjnej
• diecie eliminacyjnej

Dieta rotacyjna, stosowana przy słabych i umiarkowanych reakcjach, wymaga ograniczenia nietolerowanych składników i jedzenia ich tylko co 4 dni. W przypadku reakcji silnych wprowadza się dietę eliminacyjną, która na 6 miesięcy wyklucza całkowicie nietolerowane produkty. Nietolerancja mleka zależna od przeciwciał IgG jest sytuacją przejściową i odpowiednia dieta zwykle przywraca tolerancję.

Nietolerancja laktozy z mleka

Nietolerancja laktozy dotyczy co trzeciego Polaka i jest to zaburzenie, o którym najczęściej się słyszy. U tych osób w ciągu 30 minut od spożycia produktów mlecznych pojawiają się przykre dolegliwości.

Objawami nietolerancji laktozy z mleka są:

• biegunki,
• wzdęcia i bóle brzucha,
• nudności.

Nietolerancja laktozy wynika z braku lub niedoboru laktazy, czyli enzymu rozkładającego laktozę do łatwo wchłanialnej glukozy i galaktozy. Wówczas laktoza nie rozkłada się i ulega nadmiernej fermentacji bakteryjnej w jelicie grubym, czego efektem jest powstawanie dużej ilości gazów i zmiany pH treści jelita - prowadzi to właśnie do wzdęć i biegunek.

Podstawowymi przyczynami nietolerancji laktozy są:

• alaktazja, czyli wrodzony brak laktazy - laktoza jest nietolerowana od wczesnego dzieciństwa;
• hipolaktazja typu dorosłego, która występuje najczęściej i ma podłoże genetyczne (polimorfizm genu LCT) - nietolerancja postępuje wraz z wiekiem, a pierwsze objawy pojawiają się w wieku nastoletnim lub dorosłym;
• wtórna nietolerancja laktozy - jest zwykle stanem przejściowym wynikającym z zaburzenia funkcji wydzielniczej jelit w przebiegu innych chorób, np. celiakii, chorób zapalnych jelit, zabiegów operacyjnych.

W nietolerancji laktozy ogranicza się źródła laktozy. Zwykle wyklucza się mleko, mleko w proszku, lody mleczne, twaróg. U większości osób dolegliwości nie są wywołane przy spożywaniu małych ilości laktozy w fermentowanych produktach mlecznych - jogurtach, kefirach, maślance oraz serach żółtych i pleśniowych, pod warunkiem że nie mają w składzie mleka w proszku. Na rynku są również dostępne mleka o obniżonej zawartości laktozy. Oczywiście dieta zależy od stopnia wrażliwości na laktozę. Jeśli występują dolegliwości nawet po śladowych ilościach laktozy, należy większą uwagę zwracać na skład produktów spożywczych - laktoza może znajdować się w płatkach śniadaniowych, wędlinach, słodyczach, gotowych potrawach, a także bywa wypełniaczem w niektórych lekach i suplementach diety. Dodatkowo warto zaopatrzyć się w preparaty laktazy, których przyjęcie do mlecznego posiłku pozwoli na uniknięcie dolegliwości.

Nietolerancja galaktozy z mleka

Nietolerancja galaktozy zwana galaktozemią jest rzadkim zaburzeniem metabolicznym. Galaktoza jest cukrem prostym, który jest składową laktozy, więc głównym jej źródłem jest mleko, ale również znajduje się w różnej ilości w innych produktach. Galaktozemia jest zwykle bardzo szybko wykrywana, gdyż już po pierwszych karmieniach mlekiem matki pojawiają się wymioty i biegunki.

W nietolerancji galaktozy zaburzony jest metabolizm tego cukru, przez co galaktoza i jej metabolity są odkładane w organizmie - prowadzi to do uszkodzenia wątroby, zaćmy oraz upośledzenia umysłowego. Dieta wykluczająca galaktozę powinna być szybko wprowadzona i stosowana przez całe życie, aby uniknąć wystąpienia zmian, które mogą być nieodwracalne.

Nietolerancja mleka - dlaczego tak ważne jest rozróżnienie?

• Dieta w nietolerancji laktozy jest dużo mniej rygorystyczna niż w alergii i nietolerancji mleka, dlatego pomylenie ich może wywołać negatywne konsekwencje zdrowotne.
• Nietolerancja laktozy zezwala na spożycie niektórych serów, fermentowanych produktów mlecznych, mleka niskolaktozowego oraz niewielkich ilości mleka zawartych w innych produktach spożywczych. Te produkty są jednak niewskazane dla osób z alergią na mleko, IgG-zależną nietolerancją mleka oraz nietolerancją galaktozy.
• Świadomość tego jest ważna - pomyłka mogłaby zagrozić życiu alergika, u którego może wystąpić wstrząs anafilaktyczny.
• Czas stosowania diet eliminacyjnych różni się w zależności od konkretnej nietolerancji - czasem wystarczy eliminacja przez kilka miesięcy, a w niektórych przypadkach przez całe życie.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Aktualizacja: 2018-11-09

Bibliografia:

1. Deng Y. et al.: Lactose Intolerance in Adults: Biological Mechanism and Dietary Management. Nutrients. 2015 Sep; 7(9): 8020–8035.
2. Human Nutrition, edited by Catherine Geissler, Hilary Powers, Elsevier 2011.
3. Szablewski L., Skopińska A.: Zaburzenia metabolizmu węglowodanów powodowane mutacjami i rola diety jako terapii. I. Galaktozemia. Medycyna Rodzinna 4/2004, s. 106-112
4. Vandenplas Y.: Lactose intolerance. Asia Pac J Clin Nutr. 2015;24 Suppl 1:S9-13.